در این مقاله مراحل در حین مطالعه را مورد بررسی قرار می دهیم. اگر هنوز مقاله‌ی قبلی را نخوانید بر روی اینجا کلیک کنید.
(تمرینی و خواندنی): مطالعه ی جزوه اولین مرحله است. توجه داشته باشید که این مطالعه باید همراه با تامل و تفکر باشد و مطالب درسی را نباید بدون دلیل بپذیرید. برای این کار می توانید بعد از مطالعه هر قسمت، یک «علامت سوال» در انتهای آن بگذارید و کمی در موردش فکر کنید و یا اینکه می توانید روی پذیرش فرمول ها حساس شده و آن ها را به سرعت نپذیرید.
مطالعه ی جزوه می بایست همراه با یادداشت برداری باشد. زمانی که مطلبی را مطالعه کنید حدود 75% از ذهن شما درگیر این مطالعه می شود و عوامل حواس پرتی و یا موضوعات متفرقه می توانند در 25% ذهن که درگیر مطالعه نیست وارد شوند و در روند مطالعه خلل ایجاد کنند. حتما این مشکل برای شما در حین مطالعه ی درسی مانند ادبیات پیش آمده است ولی در ریاضی یا فیزیک نه. دلیل این موضوع این است که در حین مطالعه ریاضی یا فیزیک شما هم زمان با مطالعه مشغول به نوشتن (مثلا در حین حل سوال و مشغول به نوشتن راه حل) نیز هستید و خیلی اوقات اصلا متوجه گذر زمان هم نیستید.
تنها راه حل این موضوع برای دروس خواندنی، یادداشت برداری است. شما می بایست همزمان با مطالعه از نکات مهم و کلیدی یادداشت برداری داشته باشید. در این صورت است که ذهن شما دیگر فرصتی برای فکر کردن به حواشی ندارد و تمرکز شما افزایش پیدا می کند.
روشی خاص به نام «زنجیره ای» برای مطالعه جزوه و یا کتب درسی دروس خواندنی وجود دارد که در انتهای این مقاله آن را به طور کامل توضیح داده ام. چرا که مهم ترین مرحله ی یادگیری دروس خواندنی، مطالعه ی جزوه و یا کتاب درسی است.
(تمرینی و خواندنی): مطالعه ی کتاب درسی امر بسیار مهمی است. البته برای مطالعه ی کتاب درسی درس های خواندنی نیازی به توصیه ی من نیست ولی برای دروس تمرینی چرا. بدانید و آگاه باشید که تنها منبع طراحان سوال های آزمون سراسری کتاب درسی است. پس می بایست حتی برای دروس تمرینی بعد از انجام مراحلی که کنون مورد بررسی قرار گرفته اند، کتاب درسی و تمارین آن مرور و مطالعه و مورد حل قرار بگیرند. یادتان باشد که در این مرحله نیز باید از نکات مهم یادداشت برداری کنید.
(تمرینی و خواندنی): تست زنی به شیوه ی آموزشی نیز از مراحل یادگیری است که برای دروس تمرینی و همچنین خواندنی باید بلافاصله بعد از مطالعه ی جزوه و کتاب درسی انجام شود و این خود رد کننده ی باور غلطی است که در بین بسیاری از داوطلبان و مشاوران رایج است. این باور غلط می گوید که برای دروس خواندنی نباید بلافاصله تست زنی را انجام داد و دلیلی هم که برای این موضوع آورده می شود این است که باید بگذاریم و ببینیم که چقدر از مطالب یادمان مانده است. در صورتی که این نوع از تست زنی با هدف آموزش است و نه سنجش.
شیوه کار به این صورت است که داوطلب باید تست ها را یکی یکی بخواند و بعد از حل، پاسخ نامه ی تشریحی را مورد بررسی قرار دهد. در نظر داشته باشید که مهم ترین هدف این قسمت بعد از یادگیری، آشنایی با دید طراحان سوال های آزمون سراسری است.
بگذارید راجب این مرحله بیش تر توضیح بدهم. شما باید ابتدا تست را بخوانید و شروع به حل کردن آن کنید. بعد از چند دقیقه زمان گذاشتن این سوال حل شده و یا نه و یا حتی به اشتباه حل شده است، در هر صورت اقدام بعدی ما مطالعه ی پاسخ نامه ی تشریحی است. اگر در حل این سوال موفق بوده ایم مزیت مطالعه ی پاسخ نامه ی تشریحی این است که شاید در آن با راه حل بهتری مواجه شویم و یا حتی متوجه می شویم راه حلی که ما از آن استفاده کرده ایم فقط در این مورد جواب داده و در سوالات دیگر قابل استفاده نیست. اگر موفق به حل سوال نشده ایم و یا به جوابی اشتباه دست پیدا کرده ایم، باید مرحله به مرحله به مطالعه پاسخ نامه بپردازیم.
بدین صورت که ابتدا بخش آغازین پاسخ نامه را می خوانیم و بعد خودمان شروع به حل می کنیم. اگر موفق بودیم که هیچ، در غیر این صورت بخش بعدی پاسخ نامه را نیز مطالعه می کنیم و مجدد خودمان مشغول به حل می شویم. این کار را مرتبا ادامه داده تا در نهایت موفق به حل سوال شویم و این سوال را یاد بگیریم. پیشنهاد می کنم بعد از یادگیری سوال یک بار دیگر خودتان و بدون کمک گیری از پاسخ نامه سوال را حل کنید.
توجه داشته باشید که کنار سوال هایی که از نظر شما مهم هستند و یا دارای نکاتی اند که احتمال فراموشی آن ها زیادست باید علامت بگذارید که بعدا راجب این تست های علامت دار توضیحاتی را خواهم داد. در این مرحله نیز باید از نکات مهم سوال ها و نکاتی که در پاسخ نامه ی تشریحی می بینید یادداشت برداری کنید. یادتان باشد که شما باید به تست مانند سوالات تشریحی گزینه دار نگاه کنید.
(تمرینی و خواندنی): خلاصه نویسی مرحله ی بعدی یادگیری است. یادتان باشد در اواخر دوران مطالعاتی، اردیبهشت و خرداد، داوطلبی موفق است که بیش ترین میزان مرور را داشته باشد. به دلیل محدودیت زمان در این دوران، داوطلبی موفق به افزایش تعداد دفعات مرور خواهد شد که برای این کار کم ترین میزان استفاده را از جزوه های حجیم داشته باشد. بنابراین لازم است که همه ی شما خلاصه هایی از دروس آماده کرده باشید تا در این دوران جز داوطلبان موفق قرار بگیرید.
برای تهیه ی یک خلاصه ی مفید و کارا در قدم اول باید تمام یادداشت برداری های خود از مراحل پیشین را جلوی خود گذاشته و مطالب آن را به سه دسته ی: عنوان، نکته ی اصلی و نکته ی فرعی تقسیم کنید. عنوان هر مطلب، نشان دهنده ی اندیشه ی کلی و در برگیرنده ی تمامی مطلب ها و نکته ها است. عنوان، ممکن است یک یا چند کلمه باشد. نکته ی اصلی، اندیشه ها، نکته ها و فرمول های مهم هر مطلب است که روی هم رفته، عنوان را تشکیل می دهد. نکته های فرعی، در اصل اطلاعاتی است که ما به آن ها نیاز داریم. نکته های فرعی موضوع هایی هستند مانند تصویرها، مثال ها، فرمول ها و … که همگی توضیح دهنده ی نکته ی اصلی می باشند.
عنوان، نکته ی اصلی و فرعی می بایست در قالب نمودار درختی رسم شوند. بدین صورت که ابتدا عنوان نوشته شده و ادامه به تعداد نکته های اصلی از آن شاخه هایی را خارج کنیم و نکته ها را جلوی این شاخه ها بنویسیم. در ادامه از هر نکته ی اصلی به تعداد نکته های فرعیش شاخه خارج کرده و آن ها را یادداشت می کنیم.
به عنوان مثال در زبان انگلیسی سام چهارم دبیرستان و مبحث تضاد مستقیم و غیرمستقیم (Contrast)، عنوان: تضاد خواهد بود و نکته های اصلی: مستقیم و غیرمستقیم. نکته های فرعی در بخش مستقیم: while و where as و در بخش غیرمستقیم: although، though، even though و however خواهند بود. لازم به ذکر است که نکته های فرعی نیز می توانند دارای زیرمجموعه هایی باشند.
توجه داشته باشید که خلاصه نویسی زمان زیادی را از شما خواهد گرفت ولی شما نباید این کار را اتلاف زمان تلقی کنید. بلکه خلاصه نویسی سرمایه گذاری در زمان است و باعث افزایش تعداد مرورها در انتهای دوران مطالعاتی در نتیجه افزایش تسلط شما بر دروس و در نهایت موفقیت در آزمون سراسری خواهد شد.
بعد از اینکه خلاصه شما به شکل نمودار درختی آماده شد می بایست آن را بررسی کنید تا بفهمید که این خلاصه توانایی یادآوری مطالب را دارد یا خیر. برای اینکار ابتدا فقط عنوان را نگاه کنید و سعی کنید که نکته های اصلی را بدون نگاه قبلی یادآوری کنید. سپس هر نکته ی اصلی را نگاه کرده و نکته های فرعی مربوط به آن را یادآوری کنید. در هر مرحله که در یادآوری موفق نبودید به جزوه ی خود برگردید، مجددا آن قسمت را مطالعه کنید و کمبودها را در خلاصه ی خود برطرف کنید.
در ضمن اگر در آینده و به هر طریقی به نکات جدیدی دست پیدا کردید، سریعا آن را به خلاصه های خود انتقال دهید.
(تمرینی و خواندنی): مرور مرحله ای در ادامه ی خلاصه نویسی برای افزایش ماندگاری مطالب و انتقال آن ها به حافظه ی بلند مدت است. طبق روش لایتنر، شما باید خلاصه های خود را در پنج بازه ی زمانی مرور کنید تا هیچ گاه از حافظه ی پاک نشوند. مرور دقیقا به روشی انجام می شود که در مرحله ی قبل، خلاصه های را بررسی می کردید. اولین بار، روز بعد از نوشتن خلاصه شما باید آن را مرور کنید. دفعات بعدی به ترتیب، سه روز بعد، یک هفته ی بعد، یک ماه بعد و سه ماه بعد هستند.
یکی از مشکلات داوطلبان این است که دائما می گویند برای تعداد زیادی از خلاصه ها رعایت زمان های بالا سخت است و زمان های مرور را فراموش می کنیم. راه حل بنده برای این عزیزان تهیه ی یک سالنامه است. هر زمان که خلاصه ای نوشتید باید این پنج زمان طلایی مرور را در آن مشخص کنید. در این صورت هر روز با نگاه به سالنامه متوجه خواهید شد که نوبت به مرور کدام خلاصه ها رسیده است.
(تمرینی و خواندنی): آخرین مرحله ی یادگیری، تست زنی علامت دار است. همانطور که پیش تر گفته بودم شما می بایست در حین انجام مرحله ی تست زنی به شیوه ی آموزشی، باید تست هایی را که از نظرتان دارای نکته های مهم و فّرار هستند را مشخص کنید و کنارشان علامت بزنید. در بین فواصل زمانی مرور و در فاصله ی بین مرور سوم و چهارم و همچنین چهارم و پنجم می باسیت بعد از مرور خلاصه به پاسخگویی مجدد این تست ها بپردازید. روش پاسخگویی همان روش تست زنی به شیوه ی آموزشی است.
(خواندنی): طبق وعده، می خواهم در این قسمت به بررسی روش «زنجیره ای» برای مطالعه ی جزوه و یا کتاب های درسی خواندنی بپردازم که لازم می دانم ابتدا مواردی را به شما عزیزان تذکر بدهم.
دروس خواندنی ویژگی هایی خاص دارند. اولین ویژگی این دروس فراموشی است! بله! درس های خواندنی با سرعت بسیار بیش تری از ذهن ما پاک خواهند شد و ویژگی دوم هم وسواس مطالعاتی ماست.
وسواس مطالعاتی چیست؟ زمانی که بند اول درسی خواندنی را مطالعه و سپس شروع به مطالعه ی بند دوم می کنید به احساس خاص دچار می شوید. این حس به شما می گوید که متوجه ی بند اول نشده اید و شما را وادار می کند تا مطالعه ی بند دوم را رها کرده و به بند اول بازگردید. به این حس و اقدام وسواس مطالعاتی می گویند.
در روش زنجیره ای هر دوی این ویژگی ها مورد توجه قرار گرفته اند و از عوارض آن ها جلوگیری شده است. در نظر داشته باشید که این روش زمان زیادی را از ما خواهد گرفت ولی بنده شدیدا توصیه می کنم که تنها از همین روش استفاده کنید و مطمئن باشید مزیت های این روش به این زمانی که برایش صرف می کنیم، می ارزد.
پیش از آموزش قدم به قدم این روش، لازم می دانم که مفهوم حاشیه نویسی را به شما دوستان عزیز آموزش بدهم. جایگزین روش خلاصه نویسی برای برخی بخش های دروس خواندنی، حاشیه نویسی می باشد که شامل مراحل: خط کشیدن زیر و یا دور نکته های مهم، نوشتن سوال های مربوط به هر قسمت در حاشیه ی کتاب، رسم دیاگرام یا نمودار از کل درس در ابتدای درس می باشد.
اکنون مراحل زیر را به دقت دنبال کنید:
1) پاراگراف اول را خوانده و همان موقع حاشیه نویسی می کنیم. همانطور که پیش از این گفتم اگر پیش خوانی نداشته باشیم، نمی دانیم که پاراگراف اول کدام قسمت پازل را تشکیل می دهد.
2) برای خودمان محتوای آن پاراگراف و نکات کلیدی اش را تکرار می کنیم که این اقدام جهت برطرف سازی وسواس مطالعاتی صورت می گیرد. همچنین در این مرحله متوجه می شویم که در کدام قسمت ها مشکل داریم.
3) قسمت هایی که نتوانسته ایم یادآوری کنیم را مشخص کرده و سپس یاد می گیریم.
4) پاراگراف دوم را مطالعه کرده و تکرار می کنیم. (همانند اولی)
5) پاراگراف اول و دوم را با هم و مانند حلقه های زنجیر، آن ها را به هم متصل کرده و پشت سر هم تکرار می کنیم. هدف از این کار تکرار نیست. چون در این صورت پاراگراف آخر خیلی کم تر از پاراگراف اول تکرار خواهد شد. هدف اتصال این حلقه ها به هم و تشکیل زنجیری مطالعاتی است که باعث عدم فراموشی می شود.
6) بعد اتمام صفحه ی اول، صفحه ی دوم را با فرض نبود صفحه ی اول و به همان شکل می خوانیم.
7) بعد از اتمام درس، کل درس را برای خودمان تکرار می کنیم. لزومی ندارد این کار تماما حفظی باشد، بلکه می تواند با نگاه کردن به عناوین صورت پذیرد. درس هایی که طولانی هستند را می توانیم به دو قسمت تقسیم کنیم.