هدف و ماهیت
رشته الهیات یک سلسله رشته‌ی شش گانه است که به منظور تامین چهار هدف اساسی تشکیل شده است:
- تربیت دبیران تعلیمات دینی.
- ایجاد زمینه برای تربیت مربیان اسلامی مورد نیاز کشور.
- فراهم آوردن امکانات برای کسب معلومات با شیوه‌ی دانشگاهی برای افرادی که به این کار علاقه دارند ولی مجال و امکانات لازم برای ادامه‌ی تحصیل در حوزه‌های علمیه را ندارند.
- تربیت محقق در علوم و معارف اسلامی.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
در رشته الهیات توانایی در زمینه‌ی علوم قرآنی، علوم عربی و انسانی و زبان خارجی لازم است و نیز قدرت تحلیل و استدلال کافی در مسائل فکری و اعتقادی از ملزومات رشته‌ی الهیات است.
علاقه به هدف الهی و خلوص نیت و البته داشتن انگیزه شرط اساسی پیشرفت در رشته الهیات است. لازم به ذکر است که برای بررسی بسیاری از مسائل فرد باید منطقی بوده، مسائل را به دور از تعصب و با شیوه‌های علمی بررسی کند.
هر دانشجوی رشته الهیات و معارف اسلامی باید به زبان و ادبیات عرب مسلط بوده و به آن علاقه‌مند باشد چرا که برای ورود به وادی قرآن و حدیث و مطالعه‌ی تاریخ و تمدن کشورهای مسلمان و کتب عرفانی و فلسفی اسلامی و یا تحقیق و مطالعه بر روی فقه و مبانی حقوقی اسلامی آشنایی با زبان عربی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
همچنین دانشجویان رشته الهیات لازم است که با زبان انگلیسی آشنا باشند تا بتوانند معارف اسلامی را بسط و گسترش دهند و در این زمینه تبلیغ کنند. این آشنایی برای دانشجویان گرایش ادیان و عرفان ضروری‌تر است چون کتب مذهبی ادیان دیگر به زبان عربی نوشته نشده است و برای مطالعه‌ی این کتب باید حداقل به زبان انگلیسی بعنوان زبان بین‌المللی مسلط بود.
دانشجوی رشته الهیات و معارف اسلامی باید در زبان و ادبیات فارسی توانمند باشد تا بتواند تحقیقات و پژوهش‌های خود را به زبان سلیس و روان بنویسد همچنین باید مسائل و مباحث یا وقایع تاریخی را به خوبی تجزیه و تحلیل کند نه اینکه تنها به حجم محفوظات خود بیفزاید.
برای مطالعه‌ی گرایش ادیان و عرفان دو شرط لازم است:
یکی اینکه دانشجوی این گرایش باید فردی دیندار باشد چون اعتقادات دینی به انسان امکان فهم ادیان دیگر را نیز می‌دهد، همچنین ایمان قلبی باعث می‌شود که انسان هنگام مطالعه‌ی ادیان مختلف، دچار سردرگمی و آشفتگی نشود.
دوم اینکه دانشجوی رشته الهیات باید به زبان انگلیسی مسلط باشد چون در هر دینی، منبع اصلی احکام و تعالیم آن دین، کتاب مقدس آن است و کتاب مقدس هر دینی را نیز باید به زبان اصلی مطالعه کرد. البته در مقطع لیسانس آشنایی با زبان انگلیسی کافی است چون به این زبان منابع و کتب متعددی در زمینه‌ی ادیان مختلف وجود دارد اما در مقطع فوق‌لیسانس و دکتری، دانشجو باید به زبان کتاب مقدس دینی که به صورت تخصصی روی آن مطالعه و تحقیق می‌کند، مسلط باشد.
همچنین لازم است با عرفان در حد مقدماتی آشنا باشد، زیرا همه‌ی ادیان به نحوی تحت تاثیر جریان‌های شایع عرفانی در سرزمین خود بوده‌اند. برای مثال ما نمی‌توانیم تاثیر افلاطون را در گسترش مبانی عرفان سامی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) نادیده بگیریم و بالاخره دانشجوی رشته الهیات باید با اصلاح‌گران بزرگ ادیان مختلف آشنا باشد تا تحولات فکری ادیان مختلف برایش ملموس بشود و بتواند آن‌ها را درک کند. در غیر این صورت در دانشگاه با انبوهی از اطلاعات مواجه می‌شود، بدون آنکه بتواند آن‌ها را طبقه‌بندی کرده و تجزیه و تحلیل کند.
معرفی اجمالی گرایش‌های مقطع کارشناسی رشته الهیات
رشته الهیات دارای 6 گرایش می‌باشد، که عبارتند از:
- علوم قرآن و حدیث
- تاریخ و تمدن ملل اسلامی
- ادیان و عرفان تطبیقی
- فلسفه و حکمت اسلامی
- فقه و مبانی حقوق
- فقه شافعی
علوم قرآن و حدیث
قرآن معدن ایمان و کانون فروزان آن است، سرچشمه‌ها و دریاهای دانش است. آب‌گیرها و برکه‌های دادگری است. شالوده و ساختمان اسلام است و دره‌ها و دشت‌های پهناور حق است و حدیث در کنار قرآن یکی از دو شاه‌بالی است که انسان را به قله‌ی کمال می‌رساند. آری قرآن و حدیث دو مصدر دین‌شناسی و مادر علوم اسلامی به شمار می‌روند و از همین‌رو هر مسلمانی باید به مطالعه‌ی آن‌ها بپردازد اما بی‌شک تمامی مسلمانان نمی‌توانند در زمینه‌ی قرآن و حدیث تحقیق کنند، چرا که این دو دریای بیکران روشنگری، قلمرویی بسیار گسترده دارند و باید تحصیلات و مطالعاتی ویژه داشت تا بتوان در این زمینه فعالیت نمود. دانشی که دانشجویان رشته الهیات گرایش علوم قرآن و حدیث به طور آکادمیک و دانشگاهی فرا می‌گیرند.
قرآن کتاب آسمانی ما مسلمان‌هاست و اصل و ریشه‌ی همه‌ی مطالب دینی در این کتاب وحی و آسمانی موجود است. از همین‌رو حتی محققان یهودی و مسیحی نیز بر روی قرآن تحقیق کرده و برای این کتاب ارزش قائلند چه برسد به ما مسلمان‌ها که باید اطلاعات بیشتری درباره‌ی آن داشته باشیم. همچنین احادیث نیز بعنوان یکی از دو امانت گران‌بهای پیامبر که در آن‌ها به جزئیات معارف و احکام اسلامی پرداخته شده است، باید مورد توجه ما مسلمان‌ها قرار گیرد. برای مثال مسائلی مانند اقتصاد اسلامی، سیاست و تعلیم و تربیت مسلماً باید برگرفته از قرآن و احادیث اهل بیت باشد و این نیازمند آشنایی عمیق و کامل با این دو امانت گران‌بهای پیامبر اسلام است.
در گرایش علوم قرآن و حدیث دانشجویان 12 واحد تفسیر قرآن کریم می‌گذرانند که در این 12 واحد با شان نزول، مفهوم آیات و تفسیرهای مهم قرآن کریم آشنا می‌شوند. همچنین دانشجویان 12 واحد درسی در زمینه‌ی علوم قرآنی مطالعه می‌کنند که در این 12 واحد با علوم خاصی که هر پژوهش‌گر قرآن باید با آن‌ها آشنا باشد مثل مبحث مجمل و مبین، منطق و مفهوم، عام و خاص، محکمات و متشابهات آشنا می‌شوند که لازمه‌ی فهم و درک قرآن و تفسیر و تبیین آن می‌باشد. برای مثال دانشجو در مبحث مجمل و مبین می‌آموزد که در قرآن بعضی از احادیث به صورت مجمل بیان شده است و توضیح و تفسیر این آیات در سایر آیات قرآن یا احادیث آمده است. مثل آیه 37 سوره بقره که در آن آمده است: «فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه» یعنی وقتی آدم از بهشت رانده شد، چون راه و رسم توبه کردن را نمی‌دانست، خدا به او کلماتی را آموخت پس توبه‌ی او مورد قبول قرار گرفت. اما این کلمات در آیه‌ی مورد نظر توضیح داده نشده است و در واقع این آیه به صورت مجمل، مساله توبه رامطرح نموده است.
تاریخ و تمدن ملل اسلامی
آیا می‌توان مذهبی را بدون آشنایی با فرهنگ، تمدن، شخصیت‌های بزرگ، محیط، زمان و اوضاع دوران پیدایش، دوران شکوفایی و گسترش آن مذهب شناخت؟
بدون شک چنین کاری غیرممکن است. یعنی نمی‌توان اسلام را بدون توجه به تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی مطالعه کرد و به شناخت کامل نیز دست یافت. از همین‌رو رشته‌ی الهیات و معارف اسلامی اهمیت بسیاری برای شناخت تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی قائل است تا جاییکه گرایش خاصی به همین نام در این رشته وجود دارد.
گرایش تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشجویان را با تاریخ و جغرافیای ممالک اسلامی آشنا می‌کند، یعنی دانشجویان با فرهنگ، عادات و رسوم مسلمان‌های نقاط مختلف جهان از جمله مسلمان‌های آسیای جنوب شرقی، شمال آفریقا، اروپا و آمریکا آشنا می‌شوند. همچنین با تاریخ اسلام از زمان ظهور پیامبر اکرم تا زمان حال، تاریخ تشکیلات اسلامی (آشنایی با نظام و تشکیلات دولت‌های مسلمان اعم از نظام مالی، نظام اداری، تشکیلات سیاسی و …) تاریخ علوم (علوم عقلی و نقلی که از اسلام زاده شده است) تاریخ ناحیه‌ای، تاریخ‌نگاری (آشنایی با شیوه‌های تاریخ‌نگاری در اسلام و انواع تاریخ‌نگاری اعم از وقایع‌نامه، معاجم‌الرجال، طبقات، احوال بلاد، احوال امم و …) تاریخ هنر معماری اسلامی و تاریخ آموزش و پرورش اسلامی آشنا می‌گردند.
ادیان و عرفان تطبیقی
در رشته‌ی الهیات و معارف اسلامی، گرایش ادیان و عرفان تنها گرایشی است که به بررسی و مطالعه ادیان دیگر می‌پردازد و دین اسلام را تنها در حیطه‌ی عرفان بررسی می‌کند.
تا قبل از قرن 18 دنیای مسیحیت با ادیان دیگر آشنایی چندانی نداشت، چرا که مسیحیان، سایر ادیان را شیطانی تلقی می‌کردند ولی با گسترش فتوحات استعماری و رفتن به سرزمین‌های دورتر از اروپا و آن سوی اقیانوس‌ها، مسیحیان با ادیان و فرهنگ‌های دورتر از اروپا و آن سوی اقیانوس‌ها آشنا شدند. گرچه این آشنایی در آغاز برای تحکیم تسلط خودشان بود ولی بعد از تقسیم‌بندی‌های جدید، علما و دانشمندان مسیحیت متوجه شدند که برخلاف تصور آن‌ها، ادیان دیگر سراسر باطل، خرافه و بی‌پایه و اساس نیستند، این است که توجه به ادیان دیگر از اواخر قرن 19 گسترش پیدا کرد و از آن زمان دپارتمان‌هایی در دانشگاه‌ها تاسیس شده است که به تاریخ ادیان و مطالعات مقایسه‌ای یا تطبیقی بین ادیان می‌پردازد.
در رشته‌ی ادیان و عرفان دانشجویان با تاریخ ظهور و گسترش ادیان زنده (ادیانی که هنوز پیروان بسیاری دارند) آشنا می‌شوند و سه بخش اساسی احکام و آداب، عقاید و اخلاق را در هر دینی مطالعه می‌کنند که البته در این مطالعه شخص پژوهش‌گر در صدد اثبات حقانیت یا بطلان دین خاصی نیست بلکه در صدد شناسایی و درک مواضع مشترک می‌باشد. گفتنی است که ادیان زنده‌ای که دانشجویان مطالعه می‌کنند، براساس خاستگاه آن‌ها به سه گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
- ادیان خاورمیانه که شامل ادیان سامی یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام می‌شود که پیامبران آن‌ها نسلشان به حضرت ابراهیم می‌رسد و دین زرتشت که خاستگاه آن ایران است.
- ادیان خاور دور که ادیان کشورهای چین و ژاپن است و شامل: کنفوسیوس، تائو، شینتو می‌گردد.
- ادیان شبه قاره‌ی هند که عبارتند از: هندو، بودا.
در ضمن دانشجویان با ادیان ابتدایی و ادیان مرده مثل مانوی و مزدکی نیز تا حدودی آشنا می‌شوند. دانشجویان این گرایش علاوه بر بررسی و مطالعه ادیان مختلف، عرفان را نیز بعنوان یکی از مباحث مقایسه‌ای در ادیان مطالعه می‌کنند و با ادبیات عرفانی اسلام آشنا می‌شوند، البته این آشنایی در حد گسترده و وسیعی نیست یعنی برخلاف تصور بسیاری از داوطلبان، این رشته بیشتر جنبه‌ی تاریخی دارد تا جنبه‌ی عرفانی و شاید بهتر باشد که عنوان این گرایش را مطالعات مقایسه‌ای در باب ادیان بگذاریم.
فقه و مبانی حقوق اسلامی
هر انسان معتقد به مبدا و معاد بر این عقیده است که خداوند برنامه‌ی زندگی انسان را تشریح کرده است یعنی برای انسان وظایف یا حقوقی را مشخص کرده که سعادت انسان در پیروی از این وظایف و تلاش برای رسیدن به این حقوق می‌باشد. در دین اسلام علمی که بیان‌گر این حقوق است، علم فقه نام دارد و گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی به آموزش این علم می‌پردازد.
رشته‌ی فقه و مبانی حقوق اسلامی، وظایف و حقوق انسان را از دیدگاه تشریعات الهی بیان می‌کند، حقوقی که از روی حکمت و بر روی محور مصالح و مقاصد خردمندانه است و در زمینه‌ی رابطه میان انسان و خدا، رابطه‌ی انسان‌ها با یکدیگر یا وظایف انسان نسبت به خود و طبیعت می‌باشد.
از همین جا می‌توان متوجه تفاوت میان رشته‌ی فقه و مبانی حقوق اسلامی و رشته‌ی حقوق در مفهوم عام آن شد. زیرا رشته‌ی حقوق، اصولی را بیان می‌کند که از نظر عقل و عرف بشری، رعایت آن‌ها در زندگی برای ایجاد نظم و امنیت لازم است. اصولی که امکان دارد طبق تشخیص عقل، مصلحت موقت اما فوری داشته باشد. اما فقه بیان‌گر مصالحی است که در تکامل انسان تأثیر دارد. بنابراین از نظر حقوق اسلامی، اصول و قوانین نباید تنها عامل نظم و امنیت باشد بلکه باید انسان را نیز به کمال برساند. از این بابت احکام فقهی ممکن است که اعتبار جاودانه داشته باشد.
در رشته‌ی حقوق، مسائل مختلف حقوق اعم از فقه اسلامی، حقوق مدنی، حقوق جزا، حقوق تجارت و قوانین موضوعه که در قانون اساسی مشخص شده و توسط مجلس شورای اسلامی تکمیل و تفسیر می‌شود، تدریس می‌گردد اما در رشته‌ی فقه و مبانی حقوق اسلامی، حقوقی که از قرآن و احادیث استخراج می‌شود و اصول (قواعد کلی حاکم بر فقه) آموزش داده می‌شود.
فقه شافعی
یکی از گرایش‌های رشته الهیات گرایش فقه شافعی است که بسیاری از دروس آن با گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی یکسان است. در گرایش فقه شافعی احکام عملی اسلام مانند عبادت، معاملات، مناکحات، جزا، قضا و شهادت و همچنین اصول از دیدگاه مذهب شافعی آموزش داده می‌شود. فقه شافعی در حقوق اسلامی، مکتب مستقلی است و در عرض مکاتب فقهی دیگر از جمله امامیه، حنفیه، مالکیه، حنبلیه، ظاهریه و سایر مکاتب فقهی قرار دارد. این مکتب فقهی دارای محتوا و نظام استنباطی خاصی است به عبارت دیگر در فقه شافعی بعضی اصول در استنباط احکام پذیرفته شده که در مکاتب دیگر مورد قبول نیست همان طور که اصولی در مکاتب دیگر وجود دارد که فقه شافعی آن‌ها را قبول ندارد. گفتنی است که گرایش فقه شافعی تنها از بین داوطلبان اهل سنت، دانشجو می‌پذیرد.
فلسفه و حکمت اسلامی
در تاریخ علم و اندیشه، ما برای رسیدن به حقیقت و آگاهی از راز هستی و آفرینش به دو راه اصلی و اساسی بر می‌خوریم، راه عقل و راه عشق. انسان اندیشمند برای رهایی از سراب اوهام و رسیدن به سرچشمه‌ی حق و حقیقت از یکی از این دو راه حرکت کرده است.
در تاریخ فلسفه و عرفان اسلامی نیز این دو راه وجود دارد و برای کشف حقیقت هر دو روش کشف و شهود و استدلال و منطق مورد توجه بوده است. در این میان طرفداران اصالت عقل معتقدند که می‌توان با استدلال و برهان به معرفت و شناحت رسید و از راز آفرینش آگاهی یافت. اعتقادی که در گرایش فلسفه و حکمت اسلامی نیز با آن روبرو می‌شویم و در واقع دانشجویان این گرایش به مطالعه و پژوهش در این زمینه می پردازند. علم فلسفه به سؤالاتی پاسخ می‌دهد که پاسخگویی به این سؤال‌ها بر عهده‌ی هیچ یک از علوم خاص به ویژه علم تجربی نیست. برای مثال به این سؤال که آیا غیر از موجودات مادی که در عالم می‌بینیم، موجودات غیرمادی نیز در عالم هستند؟ و آیا انسان فقط در همین وجود فیزیکی و بدن مادی خلاصه می‌شود یا هویت دیگری هم دارد که مادی نیست؟ و مهم‌تر از همه این که آیا کل هستی متکی به خالقی است و از او به وجود آمده یا عالم هستی بی‌نیاز از خالق است؟ و ده‌ها سؤال دیگر که برای ذهن بشر مطرح است و به نوعی جهان‌بینی هر انسان را می‌سازد، علم فلسفه پاسخ می‌دهد.
در مورد تفاوت رشته‌ی فلسفه با رشته الهیات و معارف اسلامی گرایش فلسفه و حکمت اسلامی باید گفت که در کشور ما فلسفه‌ی اسلامی و فلسفه‌ی غرب بعنوان دو رشته‌ی تحصیلی متفاوت ارائه شده است. یعنی رشته‌ی فلسفه در معنای عام آن به فلسفه‌ی غرب می‌پردازد و رشته‌ی الهیات گرایش فلسفه‌ی اسلامی، فلسفه و حکمت اسلامی را مورد بررسی قرار می‌دهد که البته نظام آموزش نیز در این دو رشته تا حدودی تفاوت دارد چون نظام آموزش فلسفه‌ی غرب در کشور ما بیشتر براساس سیر تاریخی است اما نظام آموزش فلسفه‌ی اسلامی براساس مکاتب فلسفی مثل مشاء، اشراق یا ملاصدرا است. هر چند که دانشجویان هر یک از این دو رشته مطالعات محدودی نیز در زمینه‌ی فلسفه‌ی دیگر دارند یعنی دانشجویان فلسفه‌ی غرب واحدهایی را در زمینه‌ی فلسفه‌ی اسلامی و دانشجویان فلسفه‌ی اسلامی واحدهایی را در زمینه‌ی فلسفه‌ی غرب می‌گذرانند.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
گفتنی است که رشته الهیات و معارف اسلامی در هر 6 گرایش تا مقطع دکتری در دانشگاه‌های ایران ارائه می‌شود.
آینده‌ی شغلی و بازار کار
فارغ‌التحصیلان گرایش‌های مختلف رشته الهیات و معارف اسلامی می‌توانند در وزارتخانه‌ها و موسساتی نظیر: آموزش و پرورش، وزارت ارشاد، وزارت امور خارجه، بنیاد پژوهش‌های اسلامی و سایر مؤسسه‌های پژوهشی به کار اشتغال ورزند. همچنین فارغ‌التحصیلان گرایش فقه و مبانی حقوق در کارهایی نظیر دفاتر اسناد رسمی، دفاتر ازدواج، مشاوره حقوقی در ادارات دولتی و غیردولتی و دانشگاه‌ها می‌توانند مشغول کار شوند.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط مهندس علی قاسمی با ما تماس بگیرید.