هدف و ماهیت
رشته باستانشناسی در ایران زیر مجموعه‌ی رشته‌ی علوم انسانی به حساب می‌آید. البته از چند سال پیش دانشکده‌های هنر نیز اقدام به راه‌اندازی رشته باستانشناسی در مقطع کاردانی کردند. برخی رشته‌ی باستانشناسی را با رشته‌ی تاریخ یکی می‌دانند یا اینکه این رشته را کاملاً مشابه رشته‌ی تاریخ به حساب می‌آورند اما در این باره باید تاکید کنم که این دو رشته اگر چه مشابهت‌هایی با هم دارند اما یکی به حساب آوردن این دو اشتباه است. رشته‌ی تاریخ با توجه به آثار موجود به بحث می‌پردازد اما رشته‌ی باستانشناسی با توجه به حدسیات به کاوش می‌پردازد. باستان‌‌شناسان با توجه به یافته‌هایی که در کاوش‌ها به دست می‌آید می‌باید فرهنگ نحوه‌ی زندگی و حتی روابط اجتماعی گذشتگان را تدوین کنند.
باستانشناس فردی است که در محل‌های باستانی کاوش می‌کند، یافته‌ها را مورد مطالعه قرار می‌دهد و پس از تعیین ارزش مادی و معنوی و تخمین قدمت آثار، آن‌ها را در بازار عتیقه فروش‌ها به فروش می‌رساند. در گذشته‌ای نه چندان دور، جامعه‌ی ما چنین دیدگاهی نسبت به باستان‌‌شناش داشت. در واقع مردم باستانشناس را با عتیقه فروش یا عتیقه جمع‌کن یکی می‌دانستند. اما در حقیقت باستانشناس یک تاجر یا عتیقه جمع‌کن نیست. بلکه یک محقق است محققی که شواهد لازم را برای تحقیقات خود از طریق بررسی، پژوهش و کاوش در نقاط مختلف جهان که روزی محل تردد، سکونت یا هر نوع فعالیت انسانی بوده است، به دست می‌آورد و سعی دارد تا گذشته را براساس یافته‌های خود بازسازی کنند. در واقع روشن کردن گذشته‌ی هر جامعه از نظر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی یا مذهبی بدون مراجعه به نظر باستانشناس دشوار یا غیر ممکن است.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
توانایی علمی
داشتن اطلاعاتی مناسب در زمینه‌ی تاریخ و جغرافیای ایران و کشورهای همسایه و همچنین تسلط به زبان انگلیسی برای دانشجویان این رشته ضروری به نظر می‌رسد.
توانایی جسمی
باستان شناسی با کار و تلاش در گرمای کویر و در سرمای کوهستان و با تحمل سختی‌ها و مشکلات بسیار همراه است. معروف است که می‌گویند باستانشناسی 50 درصد روی زمین و 50 درصد زیرزمین است. به همین دلیل باستانشناسی نمی‌تواند برای افراد علاقه‌مند به پشت میزنشینی رشته‌ی مناسبی باشد.
علاقه‌مندی‌ها
باستانشناس باید علاقه‌مند به کار در طبیعت باشد. یعنی اگر جوانی عاشق کاوش و جستجو و کشف مجهولات و نقاط تاریک تاریخ گذشته نباشد، نمی‌تواند در این رشته موفق گردد.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
رشته‌ی باستانشناسی در ایران تا مقطع دکترا تحصیل می‌شود. این رشته هم در مقطع کارشناسی ارشد و هم در مقطع دکترای تخصصی در ایران تدریس می‌شود.
رشته‌های مشابه و نزدیک به این رشته
با توجه به ماهیت و نوع خاص این رشته، به نظر می‌رسد که رشته‌هایی نظیر: مدیریت جهانگردی، تاریخ و جغرافیا، موزه داری، مرمت و احیای بناهای تاریخی و … نزدیک‌تر به این رشته می‌باشند.
آینده‌ی شغلی و بازار کار
کشور ایران با وجود جاذبه‌های فرهنگی بسیار، سالانه تنها چندهزار نفر جهانگرد را جذب خود می‌کند. ایران بهشت باستانشناسی است اما در بازار جهانی توریست، حضوری کم‌رنگ داریم.
اما چرا این سرمایه‌ی زوال‌ناپذیر در کشور ما شکوفا نشده است؟
برای رونق بازار جهانگردی باید به مسائل بسیاری توجه نمود که بعضی از آن‌ها خارج از کار یک باستانشناس است. اما آنچه به رشته باستانشناسی باز می‌گردد، گمنام ماندن جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی ایران می‌باشد. تا جایی که نه تنها جهانگردان، بلکه حتی مردم کشورمان نیز با بسیاری از آثار تاریخی و فرهنگی ایران بیگانه هستند و این به دلیل آن است که معرفی و حفظ آثار باستانی بر عهده‌ی باستان‌‌شناسان نیست. یعنی در حالیکه ما تعداد قابل توجهی فارغ‌التحصیل باستانشناسی بیکار داریم، بسیاری از آثار باستانی کشور ما هنوز شناسایی و ثبت نشده است و حتی آثار ثبت شده نیز، به خوبی حفظ و یا معرفی نمی‌شوند.
در بسیاری از کشورهای دنیا مسائل مربوط به حفاری و حفاظت از میراث فرهنگی هر شهر بر عهده‌ی شهرداری است تا شهرداری با ایجاد بخش باستانشناسی و با جذب فارغ‌التحصیلان رشته باستانشناسی در آن، به این مهم بپردازد. اما در کشور ما متولی باستانشناسی، سازمان میراث فرهنگی کشور است و این مرکز هم دامنه‌ی فعالیت‌هایش محدود می‌باشد و در نتیجه تعداد اندکی از فارغ‌التحصیلان در سطح کارشناسی ارشد، جذب این مرکز می‌شوند.
با وجود اینکه در کشور ما زمینه‌های ملی رشته‌ی باستانشناسی وجود دارد و ما دارای فرهنگ و پیشینه‌ی پرباری هستیم و باید حداقل در منطقه، باستانشناسی ما حرف اول را بزند اما متأسفانه در زمینه‌ی مطالعات باستانشناسی بسیار ضعیف عمل می‌کنیم. در سطح لیسانس موقعیت کاری این رشته بسیار محدود می‌باشد. اما اگر عاشق و شیفته‌ی تاریخ، تمدن و فرهنگ کشورشان هستند، بدانند که این رشته آن‌ها را راضی خواهد کرد.
پیش‌بینی وضعیت آینده‌ی رشته در ایران
به نظر می‌رسد با توجه به گسترش روند جذب توریست و جهانگرد در ایران و پرداختن بیشتر به این موضوع از جانب سازمان‌های مربوطه در طی سال‌های آینده شاهد شکوفایی این صنعت باشیم و فارغ‌التحصیلان بیشتری در نقاط مختلف و کاوش‌های گوناگون مشغول به خدمت شوند ولی در مقطع فعلی همان مشکلات گفته شده از قبیل بیکاری و هم سنخ نبودن ماهیت کار با توانایی‌های فارغ‌التحصیلان هم‌چنان به چشم می‌خورد.
زیر شاخه‌ها و کاربرد
در رشته‌ی باستانشناسی دانشجویان بیش از 130 واحد درسی را در زمینه‌های پیش از تاریخ (دوره‌های پارینه سنگی، میان سنگی و نوسنگی)، دوره‌ی تاریخی و دوره‌ی اسلامی می‌خوانند. همچنین دانشجویان یک فصل نیز که معمولاً یکی دو ترم آخر دانشجویی می‌باشد، در محل‌های حفاری که دانشگاه در نظر می‌گیرد حضور می‌یابند و مهارت‌هایی در این زمینه می‌آموزند.
باستانشناسی در مقطع کارشناسی دارای گرایش و زیر شاخه‌ی خاصی نبوده و در طی دوره‌ی آموزشی چهار ساله کلیه‌ی درس‌ها در هفت ترم ارائه می‌شود و یک ترم حفاری در محل ارائه داده می‌شود. طی چند سال گذشته به طور متوسط در هر سال 95 نفر در رشته‌ی باستانشناسی پذیرفته شده‌اند.
داشتن اطلاعات مناسب در زمینه‌ی تاریخ و جغرافیای ایران و کشورهای همسایه و همچنین تسلط به زبان انگلیسی برای دانشجویان این رشته ضروری به نظر می‌رسد. کاربرد این رشته از نام آن پیداست، این رشته در کشور ما که هنوز بسیاری از آثار تاریخی آن کشف نشده می‌تواند جایگاه مناسبی داشته باشد.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط استاد علی قاسمی با ما تماس بگیرید