هدف و ماهیت
از جمله کسانی‌که در اروپا اخبار آزار مسیحیان را منتشر می‌ساختند شخصی به نام پتروس راهب بود. او در شهرهای اروپا سفر می‌کرد و علیه مسلمانان تبلیغ می‌کرد. در نتیجه جمعیت انبوهی گرد او جمع شدند و پاپ اوربان دوم نیز با آنان هم‌صدا شد و فرمان جنگ‌های صلیبی را در سال 498 هجری (1096 میلادی) صادر کرد. در سال 1312 هجری شمسی ناگهان اعلام شد که رضا شاه قرارداد دارسی را امتیازی استعماری می‌داند. این‌ها نمونه‌ای از اطلاعاتی است که در کتاب های تاریخ دوران دبستان، راهنمایی و متوسطه ارائه می‌شود. در واقع کتب تاریخ آموزش و پرورش تنها به بازخوانی گذشته و هیاهوی قدرتمندان و پادشاهان می‌پردازد و بر همین اساس حتی بهترین دانش‌آموزان نیز رشته تاریخ را مجموعه‌ای از حوادث می‌دانند. اما آیا چنین دیدگاهی صحیح است؟ آیا علم تاریخ مثل یک داستان یا رمان، مجموعه‌ای ازحوادث تلخ و شیرین را به حالت روایی و نقلی محض منتقل می‌سازد و هدف آن افزایش معلومات دایره المعارفی است؟ رشته تاریخ تحولات جامعه‌ی انسانی را در گذشته مورد مطالعه قرار می‌دهد. تحولاتی که می‌تواند زمینهی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی داشته باشد. به همین دلیل رشته تاریخ که به مطالعه‌ی این علم می‌پردازد، رشته‌ی بسیار گسترده‌ای است و اشتباه است که آن را صرفاً مطالعه‌ی مواد خام تاریخی (رویدادهایی که در گذشته اتفاق افتاده و ثبت و ضبط شده است) بدانیم، بلکه آنچه در رشته تاریخ آموزش داده می‌شود، روش تاریخی است. یعنی دانشجو در دانشگاه فرا می‌گیرد که چگونه از تحلیل و تلفیق مواد خام تاریخی به نتایج علمی برسد. به عبارت دیگر، آموختن روش تاریخی به مورخ کمک می‌کند تا از میان انبوهی از مواد خام، مواد خام معتبر را جدا کند و براساس روش تاریخی از بررسی آنها به نتیجه علمی برسد. در حالیکه حتی مطالعه‌کنندگان جدی تاریخ که غیر حرفه‌ای هستند، هیچ معیاری برای تشخیص و تعیین صحت و سقم رویدادهای یک کتاب تاریخی ندارند و گاه از آثار غیرموثق و غیرمعتبر استفاده می‌کنند. رشته تاریخ تنها رشته‌ای است که در آن با انسان تحقق یافته روبرو هستیم. یعنی مقاصد، نیات و خواسته‌ها همه رخ داده است و می‌توان به یاری آن انسان‌شناسی علمی را آموخت. برای مثال می‌توان به وضوح دید که انسان شیفته‌ی قدرت است پس از رسیدن به قدرت چه تغییر و تحولی در جامعه ایجاد کرده یا اینکه قدرت چه تأثیری بر او گذاشته است.
علم تاریخ در آغاز مانند سایر معارف بشری ساده بود و به تدریج که جامعه‌ی انسانی پر مایه و پیچیده شد و سازمان‌های اجتماعی دگرگون شدند، علم تاریخ هم پیچیده شد. ما چیزی به اسم تاریخ در بین مصریان قدیم و در بین مردم بین لنهرین قدیم می‌شناسیم. در دوران باستان در بین قوم یهود هم چیزی به اسم تاریخ وجود داشته است، اما حقیقت این است که یونانیان نخستین بار به چنین دانش و فکری توجه کردند و به همین جهت هروت مورخ معروف یونانی را پدر معنوی تاریخ گفته‌اند. او نخستین بار در کتاب معروفش به پدید آمدن تاریخ اشاره می‌کند و سعی دارد جنگ‌های بیست ساله ایران با یونانیان را تبیین کند. وی نه تنها مورخ است، بلکه به یک تبیین تاریخی هم دست زده است.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
ابن خلدون مورخ بزرگ قرن هشتم تونس می‌گوید: باید دانست که فن تاریخ روشی است که هر کس به آن دست نیابد. این سخن متعلق به 600 سال پیش است، زمانیکه تاریخ علمی ساده بود و جنبه‌ی روایی و نقلی محض داشت و بی‌شک اکنون که تاریخ علمی بسیار وسیع و گسترده است و به جنبه‌های مختلف اجتماعی و مردمی می‌پردازد، دست‌یابی به روش تاریخی کاری دشواتر می‌باشد و دانشجوی تاریخ باید ویژگی‌ها و مهارت‌های بسیار داشته باشد تا بتواند در نهایت مورخی موفق شود. دانشجوی تاریخ یا به عبارتی یک مورخ باید نظم و دقت فراوان و توان به تصویر و نقد کشیدن وقایع تاریخی را داشته باشد. در ضمن چون تاریخ علمی بسیار وسیع و گسترده است، مورخ یا باید اطلاعات وسیعی از دیگر رشته‌های دانشگاهی و علمی داشته باشد یا این که از نتایج تحقیق دیگر محققان اجتماعی استفاده کند. برای نمونه می‌‌توانیم به عصر صفوی اشاره کنیم اگر در عصر صفوی یک مورخ درباری به نام اسکندر منشی صاحب عالم آرای عباسی داریم که به جامعه توجه چندانی نداشته و عمدتاً به مسائل درباری پرداخته است، یک فرد فرانسوی به نام شاردن هست که تحقیقاتی انجام داده است. کار این فرانسوی تاریخ نیست بلکه سفرنامه نویسی است اما وی دقیقاً تاریخ جامعه‌ی ایران را نشان داده است و مثلاً شهر اصفهان را آن طور که هست، از لحاظ روا‌ن‌شناسی اجتماعی، فردی و موارد دیگر معرفی کرده و حتی جزئیاتی از زندگی روزانه آنان را فاش ساخته است. پایه‌ی علم تاریخ، فلسفه، زمین آن جغرافیا، دیوارهای آن جامعه‌شناسی، اقتصاد، سیاست و فرهنگ است و دانشجوی تاریخ باید با این علوم آشنا باشد و از نتایج آنها بهره ببرد. تصور غلطی که در اذهان عمومی به ویژه در طیف دانش‌آموزان دبیرستان وجود دارد این است که علم تاریخ متکی بر محفوظات است یا به گفته‌ی خود دانش‌آموزان، تاریخ یک درس حفظی است و دانش‌آموز باید رویدادها را به خاطر بسپارد، کاری که یک کامپیوتر بسیار بهتر از انسان انجام می‌دهد. اما حقیقت این است که آنچه در تاریخ اهمیت دارد، تجزیه و تحلیل رویدادها و برقراری رابطه‌ی علی و معلولی بین رویدادها است و از همین رو فردی می‌تواند در رشته‌ی تاریخ موفق شود که از پوسته‌ی رویی رویدادها عبور کرده و مسائل عمیق‌تری را درباره‌ی آنها بفهمد و از ارتباط بین دو رویداد، پی به رویداد سوم ببرد و با دیدن یک رویداد به علل پنهان و آشکار آن اشاره کند. همچنین دانشجو باید با ادبیات فارسی و آمار و ریاضی آشنایی داشته باشد تا بتواند به یاری ادبیات فارسی، هم از منابع گذشته که رنگ ادبی دارند، استفاده کند و هم مفاهیم تاریخی را به خوبی بیان نماید و به یاری آمار و ریاضی نیز هر چه بیشتر زبان دستاوردهای علم تاریخ را کمّی کند و داده‌های تاریخ را در قالب اعداد بیان نماید.
آینده‌ی شغلی و بازارکار
تلقی سنتی از رشته تاریخ این است که فارغ‌التحصیلان این رشته ضرورتاً باید دبیر شوند و در غیر این صورت هیچ شغلی در ارتباط با رشته‌ی تحصیلی خود پیدا نمی‌کنند. در حالیکه زمینهی اشتغال فارغ‌التحصیلان تاریخ در کشور ما بسیار زیاد است. چون ما امروزه سازمان‌های بسیار متنوعی داریم و هر کدام از این سازمان‌ها انبوهی از اسناد فهرست نشده و شناسایی نشده دارند کاری که در حیطه‌ی دانش یک فارغ‌التحصیل تاریخ است. علاوه بر آن، مراکز پژوهشی ما می‌توانند در سطوح مختلف (از نوشتن مقاله گرفته تا شرکت در طرح‌های کلان ملی و پژوهشی) از فارغ‌التحصیل تاریخ استفاده کنند.
براساس آخرین برنامه‌ی تدوین شده‌ی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، قرار است از فارغ‌التحصیلان دوره‌ی کارشناسی تاریخ در وزارت آموزش و پرورش، وزارت امور خارجه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان موزه‌ها، مراکز اسناد ملی و صدا و سیما برای بررسی مسائل تحقیقی تاریخ در حد تحقیقات بین‌المللی استفاده شود.
صدا و سیما برای به تصویر کشاندن حوادث و وقایع گذشته، نهضت‌ها و مقاومت‌های مردمی و بررسی شخصیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی نیاز به حضور فعال فارغ‌التحصیلان تاریخ دارد، افرادی که می‌توانند جامعه را با فرهنگ و تمدن گذشته‌ی خویش پیوند زنند و از گرایش آن به سمت فرهنگ دیگر کشورها جلوگیری کنند. حضور فارغ‌التحصیل این رشته در وزرات امور خارجه نیز از این جهت مهم است که برای برقراری ارتباط با کشورها باید پیشینه‌ی آنها در قالب قراردادها و پیمان‌ها اعم از سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مورد بررسی قرار گیرد، کاری که در حیطه‌ی اطلاعات یک فارغ‌التحصیل تاریخ است.
همچنین بررسی تاریخ از موضوعات اصلی مطبوعات و نشریات جهت بالا بردن فهم و درک جامعه است. چون جامعه‌ای که از حیات گذشته در ابعاد مختلف بیگانه باشد، هرگز فهم درستی از حال و برنامه‌ی منسجمی برای آینده نخواهد داشت و بالاخره پس از انقلاب بسیاری از مؤسسات و سازمان‌ها مثل سازمان اسناد انقلاب اسلامی، بنیاد تاریخ، میراث فرهنگی، سازمان تبلیغات اسلامی، اداره‌ی کل آرشیو و اسناد ریاست جمهوری، پژوهشگاه تاریخ معاصر وابسته به بنیاد مستضعفان و سازمان اسناد ملی با تأسیس پژوهشگاه یا اداره و واحد تاریخ به تدوین، تألیف و نگهداری اسناد تاریخی مشغول هستند و در نتیجه نیاز به فارغ‌التحصیل رشته‌ی تاریخ دارند. البته استادان و کارشناسان این رشته معتقدند که فارغ‌التحصیلان تاریخ در یک جامعه توسعه یافته می‌توانند جایگاه واقعی خویش را بیابند چون رشته‌ی تاریخ از لوازم توسعه‌ی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است و فارغ‌التحصیل توانای تاریخ می تواند در برنامه‌ریزی‌های کلان نقش بسیار مهم و مؤثری داشته باشد.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط استاد علی قاسمی با ما تماس بگیرید