هدف و ماهیت
اول هدف اختصاصی رشته روانشناسی تربیت افرادی که مفاهیم و اصول نظری و عملی روش‌های پژوهش در این علم را فرا گرفته و حداقل مهارتهای حرفه‌ای را در یکی از شاخه‌های رشته روانشناسی عمومی، استثنایی و بالینی که در ایران کاربرد فراوان دارد، به دست آورند. دوم، هدف عمومی، بدین منظور که دانشجویان رشته‌های مختلف را با اصول نظریات، مفاهیم و روش‌های علمی رشته‌ی روانشناسی آشنا نماید.
رشته روانشناسی طی تاریخچه‌ی کوتاه خود به گونه‌های متفاوتی تعریف شده است. نخستین دسته از روان‌شناسان، حوزه‌ی کار خود را مطالعه فعالیت ذهنی می‌دانستند. با توسعه‌ی رفتارگرایی در آغاز قرن حاضر و تأکید آن بر مطالعه‌ی انحصاری پدیده‌های قابل اندازه‌گیری عینی، رشته روانشناسی به عنوان بررسی رفتار تعریف شد. این تعریف معمولاً هم شامل مطالعه‌ی رفتار حیوان‌ها بود و هم رفتار انسان‌ها، با این فرض که اطلاعات حاصل از آزمایش با حیوان‌ها قابل تعمیم به انسان‌ها است. اما با توسعه‌ی رشته روانشناسی، پدیدار شناختی و روانشناسی شناختی، بار دیگر به تعریف قبلی رسیده‌ایم و در حال حاضر در تعاریف روانشناسی، هم به رفتار اشاره می‌شود و هم به فرآیندهای ذهنی و از نظر ما رشته روانشناسی مطالعه‌ی علمی رفتار و فرآیندهای روانی می‌باشد. چون در این تعریف، رشته روانشناسی هم به مطالعه‌ی عینی رفتار قابل مشاهده می‌پردازد و هم به فهم و درک فرآیندهای ذهنی که مستقیماً قابل مشاهده نیست و بر اساس داده‌های رفتاری و زیست‌شناختی قابل استنباط است، توجه دارد.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
ریاضی خوب و آمار قوی از ملزومات رشته روانشناسی است چون آمار یکی از سنگ بناهای رشته روانشناسی است و همچنین زبان انگلیسی قوی، زیرا ما به زبان فارسی تعداد زیادی کتاب در رشته روانشناسی نداریم و دانشجو لازم است که به کتب مرجع این رشته که به زبان اصلی است مراجعه کند تا بتواند به مطالب جدید این علم دسترسی داشته باشد.
دانشجوی رشته روانشناسی باید نسبت به اطراف و جامعه‌ی خود دید عمیقی داشته باشد تا بتواند ظرافت‌های رفتاری افراد را درک کرده و در نهایت به ویژگی‌های روانی افراد پی ببرد.
رشته روانشناسی با در نظر گرفتن نیازهای طبیعی انسان و درک روح زمان، به عنوان پرچم‌دار مطالعه‌ی پیچیدگی‌های بشر امروز است. در یک تعریف ساختار شکن از رشته روانشناسی، «روانشناسی عبارت از کشف دروغ‌هایی است که به خود می‌گوییم و همچنین تعیین حد و مرز راست‌هاست» در این تعریف انسان موجودی است که نخست باید خود را فتح کند. در نتیجه صداقت تمام عیار با خود پایه‌ی روانشناسی است. این تعریف ،روانشناسی را با خود‌شناسی پیوند می‌زند.
گرایش‌ها
رشته روانشناسی رشته‌ی نسبتاً جدیدی است که هنوز مراحل تکاملی را می‌گذراند. با وجودی که انجمن رشته روانشناسی آمریکا تاکنون 53 زمینه‌ی مختلف روانشناسی را شناسایی کرده است، اما به دلیل تنوع رفتارهای انسانی، زمینه‌های تازه به طور مستمر در حال پدید آمدن هستند.
به دلیل آنکه رشته روانشناسی با موضوعات دیگری از قبیل زیست‌شناسی، فلسفه، انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی نیز ارتباط دارد، شاخه‌های جدید پژوهشی و کاربردی به طور مستمر در حال شکل‌گیری است. برخی از رشته‌های روانشناسی هم اکنون کاملاً جا افتاده‌اند و بسیاری از دانشگاه‌ها به ارائه‌ی دوره‌های آموزشی و مدرک دانشگاهی در آن‌ها می‌پردازند.
این رشته‌ها شامل موارد زیر است
روان‌شناسی‌کودکان استثنائی
شاخه‌ای از دانش روانشناسی است که به تعریف کلیه‌‌ی مسائل مربوط به کودکان استثنایی از گسترهی کودکان تیزهوش تا کودکان عقب مانده‌ی ذهنی، کودکان نابینا و کم‌بینا، کودکان ناشنوا و کم‌شنوا، کودکان دارای ناتوانی‌های تکلمی، و کودکان دارای ناتوانی‌های حرکتی و ذهنی، و تمامی امور و تعاریف مربوط به پیشگیری و شناخت و آموزش این کودکان می‌پردازد.
روانشناسی بالینی
رشته روانشناسی بالینی شاخه‌ای از روانشناسی است که به درک، پیش‌بینی و درمان نابهنجاری، ناتوانی و آشفتگی‌های شناختی، هیجانی، زیست‌شناختی، روان‌شناختی، اجتماعی و رفتاری کمک می‌کند و در گسترهی وسیعی از جمعیت‌های در جستجوی درمان کاربرد دارد. نقش‌های شش‌گانه‌ی آن عبارت است از: ارزیابی و تشخیص، مداخله و درمان، مشاوره، آموزش و نظارت بر کار روان‌درمانگر‌ها، پژوهش و مدیریت. غالب کارهای روان‌شناس بالینی در راستای درمان و تشخیص، آموزش و پژوهش است.
زیست و روانشناسی
زیست روانشناسی شاخه‌ای از رشته روانشناسی است که به تحلیل چگونگی تاثیر مغز و انتقال دهنده‌های عصبی بر رفتارها، افکار و احساسات می‌پردازد. این رشته را می‌توان به صورت ترکیبی از رشته روانشناسی پایه و علم اعصاب در نظر گرفت. این رشته با نام‌های دیگری چون روانشناسی زیست‌شناختی، روانشناسی فیزیولوژیک و علم اعصاب رفتاری نیز شناخته می‌شود. زیست روان‌شناسان به بررسی چگونگی تعامل فرآیندهای زیست‌شناختی با هیجانات، شناخت‌ها و سایر فرایندهای ذهنی می‌پردازند. رشته‌ی زیست روانشناسی با رشته‌های دیگری چون روانشناسی تطبیقی و روانشناسی تکاملی ارتباط دارد.
روانشناسی رشد
روانشناسی رشد شاخه‌ای از علم رشته روانشناسی است که به توصیف و تبیین تغییرات در طول زندگی فرد می‌پردازد و از رشته‌های مختلف زیست‌شناسی، جامعه‌شناسی، تعلیم و تربیت و پزشکی کمک می‌گیرد. اگر چه روانشناسی رشد، به تمام مراحل زندگی انسان از تولد تا مرگ می‌پردازد، اما بر کودکی و نوجوانی تأکید دارد.
روانشناسی قانونی
روانشناسی و پزشکی قانونی در مراحل رشد و تحول خود به اهداف یکدیگر نزدیک شده‌اند. در واقع هر دو رشته با مساله‌ی انحراف اجتماعی سر و کار دارند که موجب ایجاد امنیت در جامعه می‌شوند. روانشناسی قانونی به بررسی علل رفتار فردی و تغییر این رفتارها در حیطه‌ی قانون می‌پردازد و تلاش می‌کند رفتارهایی که از لحاظ قانونی نابهنجار به شمار می‌روند مورد بررسی و تفحص قرار دهد.
روانشناسی مدرسه
روان‌شناسان مدرسه در داخل سیستم آموزشی کار می‌کنند و به دانش‌آموزان در زمینه‌های هیجانی، اجتماعی و تحصیلی کمک می‌کنند. هدف روانشناسی مدرسه، همکاری با اولیاء، معلمان و دانش‌آموزان در جهت ایجاد یک محیط آموزشی سالم با تمرکز بر نیازهای دانش‌آموزان است. روانشناسی مدرسه یک حرفه‌ی نسبتاً جدید است. انجمن ملی روانشناسی مدرسه (NASP) در آمریکا در سال 1968 تأسیس شد و این رشته به طور رسمی بعنوان یک تخصص دکتری توسط انجمن روانشناسی آمریکا (APA) شناخته شد. در سال 2002، روانشناسی مدرسه یکی از 10 حرفه‌ی پرطرفدار در آمریکا بوده و تقاضا برای روان‌شناسان مدرسه همچنان رو به افزایش است.
روانشناسی صنعتی سازمانی
یکی از شاخه‌های جدید علم و معرفت که مساله‌ی نیروی انسانی و دیگر جنبه‌های مربوط دنیای کار را در کانون توجه خود دارد، روانشناسی صنعتی و سازمانی است. این شاخه از دانش مطالعه‌ی علمی رابطه میان انسان و دنیای کار را وجهه‌ی همت خود قرار داده است. در واقع، کاربرد و بسط وگسترش اصول روانشناسی است به مسائلی که انسان در تجارت و صناعت با آن‌ها دست به گریبان است. از آنجا که شاخه‌ی روانشناسی صنعتی و سازمانی یکی از شاخه‌های کاربردی و فعال رشته‌ی مهم روانشناسی است و همچنین کشور نیز در آستانه‌ی توسعه‌ی اقتصادی و صنعتی است لذا استفاده از خدمات مشاوره‌ی روانشناسی صنعتی و سازمانی یکی از ضروریات دنیای تولید و کار است و بدون اینگونه خدمات تولید با کیفیت در دنیای پر رقابت فعلی با مشکل روبروست. خدمات مشاوره‌ای با حل و فصل مشکلات کارکنان در ابعاد مختلف می‌تواند تخصص، انرژی و توان کارکنان را در اختیار اهداف و ماموریت سازمان قرار دهد.
روانشناسی اجتماعی
روانشناسی اجتماعی مطالعه‌ی موضوعات، مشکلات و مسائل مرتبط با روانشناسی و جامعه است. روانشناسی اجتماعی، اثرات حضور دیگران را بر رفتار فرد یا رفتار خود را تحت تأثیر گروه مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد. روشن است که تأثیر دیگران بر فرد مستلزم وجود روابط متقابل بین خود با دیگران است، بنابراین به یک تعریف دیگر روانشناسی اجتماعی بعنوان علم مطالعه رفتار متقابل بین انسان‌ها یا علم مطالعه تعامل انسان‌ها شناخته می‌شود.
روانشناسی در ایران
روانشناسی تحت عنوان علم‌النفس یا اخلاق، بیش از هزار سال بعنوان یکی از شاخه‌های اصلی فلسفه در مراکز علمی ایران تدریس شده است. از رازی و ابن سینا و ناصر خسرو تا ملاصدرا کمتر متفکری را سراغ داریم که در آثار خود به این علم نپرداخته است. به رغم رونق و شکوه آغازین، تا اوایل دهه‌ی 1340 فعالیت چشم‌گیری در روانشناسی وجود نداشت و این علم یا بعنوان بخشی از برنامه‌های رشته‌ی فلسفه و علوم تربیتی و یا به صورت بخشی از دوره‌های تربیت معلم تدریس می‌شد. دهه‌ی 1340 را باید دهه‌ی گسترش سازمانی روانشناسی در ایران نامید، چون طی این ده سال دوره‌ی لیسانس روانشناسی نخست در دانشگاه تهران و بعدها در سایر دانشگاه‌های ایران تأسیس گردید. در دانشگاه تهران دوره‌ی فوق لیسانس روانشناسی به‌وجود آمد و مؤسسه‌ی روانشناسی بنیان گذارده شد. برخی از این تحولات حاصل کوششهای دکتر محمود صناعی بود که در همان دوره پا به صحنه‌ی روانشناسی ایران گذاشت. خدمت بزرگ دکتر صناعی ترجمه‌ی کتاب اصول روانشناسی در سال 1342 بود.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
در دوره‌ی کارشناسی ارشد 4 شاخه‌ی بالینی، عمومی، تربیتی و استثنایی وجود دارد که همین 4 گرایش در دوره‌ی دکترا نیز تدریس می‌شوند. در سال 1344 دکتر سعید شاملو بنیان‌گذار روانشناسی بالینی ایران اولین کلینیک مرکز مشاوره و راهنمایی در دانشگاه تهران را تأسیس کرد و بعدها به‌تدریج چنین مراکزی در دیگر دانشگاه‌ها تأسیس شد. با گسترش دوره‌های روانشناسی در دانشگاه‌های کشور کوششهای فراوانی در زمینه‌ی تألیف و ترجمه‌ی مکتب درسی در این رشته به عمل آمد.
آینده‌ی شغلی و بازار کار
- مراحل رشد و تحول ذهنی و حرکتی کودکان چگونه است؟
- چگونه می‌توان از پیدایش بیماری‌های روانی پیشگیری کرد؟
- کدام شرایط خانوادگی و اجتماعی مشوق پرخاش‌گری، از خودبیگانگی و بزهکاری است؟
- بهترین شیوه‌ی درمان سیگار کشیدن یا چاقی کدام است؟
- چه شرایط و ابزاری را برای مأموران برج مراقبت فرودگاه باید فراهم نمود تا خطای آنان به حداقل برسد؟
- شکل و الگوی معماری منازل، ادارات و کارخانه‌ها چه اثری در بهداشت روانی افراد دارد؟
- چگونه می‌توان بازدهی و کارآیی کارگران و کارمندان را افزایش داد؟
هر یک از سؤال‌های فوق به یکی از شاخه‌های علم روانشناسی باز می‌گردد. در واقع، امروزه روانشناسی با همه‌ی جنبه‌های زندگی ما ارتباط دارد و هر اندازه که جامعه پیچیده‌تر شود، روانشناسی نیز نقش مهم‌تری در حل مسائل آدمی بر عهده می‌گیرد. تا جاییکه امروزه ما با حوزه‌های تخصصی جدیدی مثل روانشناسی مهندسی، روانشناسی محیطی، روانشناسی قانونی و روانشناسی کامپیوتر روبه‌رو هستیم و این به معنای فرصت‌های شغلی متنوع و گسترده برای فارغ‌التحصیلان کارشناسی‌ارشد و دکتری است که می‌توانند به طور تخصصی در یکی از شاخه‌های این علم فعالیت کنند. البته در کشور ما بسیاری از حوزه‌های تخصصی روانشناسی ناشناخته باقی مانده‌اند و حتی حوزه‌های معروف و شناخته شده‌ی روانشناسی مثل روانشناسی بالینی، روانشناسی تربیتی، روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی نیز جایگاه واقعی خود را در جامعه ما ندارند چرا که مؤسسات دولتی و خصوصی از نقش متخصصان روانشناسی در پیش‌برد کارها اطلاعی ندارند. اما با این وجود به گفته‌ی کارشناسان این رشته، آینده‌ی روانشناسی در کشور ما روشن و امیدبخش است و فارغ‌التحصیلان این رشته باید آینده‌ی خود را در فردا ببینند. چون کشور ما یکی از کشورهای در حال توسعه است و بدون بهره‌گیری از شاخه‌های مختلف روانشناسی نمی‌تواند توسعه‌ی همه جانبه داشته باشد. از سوی دیگر کشور ما، کشور جوانی است و امروزه یکی از دغدغه‌های خانواده‌ها حفظ بهداشت روانی و بالا بردن سطح دانش فرزندانشان می‌باشد که این دو مهم نیز به یاری شاخه‌های مختلف روانشناسی از جمله روانشناسی رشد و روانشناسی تربیتی امکان‌پذیر است. آنچه گفتیم در مورد فرصت‌های شغلی موجود برای فارغ‌التحصیلان این رشته در آینده است. اما امروزه نیز فارغ‌التحصیلان این رشته در درجه‌ی اول جذب آموزش و پرورش می‌شوند و یا در شرکت‌ها و سازمان‌ها بعنوان کارشناس روانشناسی فعالیت می‌کنند و عده‌ای نیز به عنوان دستیار متخصص روانشناسی بالینی و یا روان‌پزشک مشغول به کار هستند.
عناوین درس‌های اصلی و اختصاصی
- روانشناسی عمومی 1 و 2
- علم‌النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی
- آمار توصیفی
- فیزیولوژی عمومی (اعصاب و غدد) و روانشناسی
- مبانی‌جامعه‌شناسی
- روانشناسی احساس و ادراک
- روانشناسی یادگیری و تربیتی و پرورشی
- روان‌سنجی
- بهداشت روانی
- اصول روانشناسی بالینی
- روانشناسی کودکان استثنایی
- روانشناسی بالینی کودک
- روانشناسی انگیزش و هیجان و روش تحقیق.
-
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط مهندس علی قاسمی با ما تماس بگیرید.