هدف و ماهیت
رشته علوم اقتصاد علم تخصیص منابع محدود برای نیازهای نامحدود است به طور کلی بحث در رشته علوم اقتصاد بر سر آن است که نحوه‌ی تخصیص بهینه این منابع چگونه است. در یک تعریف کلی‌تر رشته علوم اقتصاد، مطالعه‌ی علمی جنبه‌های گوناگون رفتار اقتصادی انسان است. به این خاطر علم اقتصاد جزو علوم اجتماعی محسوب می‌شود، درست نظیر جامعه‌شناسی، علم سیاست یا روان‌شناسی، علم را معمولاً بخش نظام یافته (روشمند) شناخت بشری می‌دانند اما تعریف علم بسی فراتر از این است. در این معنا علم به دنبال به دست آوردن یک تبیین معقول و منطقی از روابط و پیوندهای میان پدیده‌های مشاهده‌پذیر و همچنین استخراج قوانین فراشمول برای پیش‌بینی رویدادهایی است که تحت شرایط معین رخ می‌دهند. به طور خلاصه سروکار علم با تبیین، استخراج قانون فراشمول و پیش‌بینی رویدادها است.
رشته علوم اقتصاد از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است. آنچه باعث شده است این علم جزو علوم انسانی بیاید، سروکار داشتن با رفتار اقتصادی انسان‌هاست، این خود باعث پیوند اقتصاد با فلسفه می‌شود که جنبه‌ی نظری اقتصاد است. اما آنچه باعث پیوند این علم با ریاضی و آمار شده است، جنبه‌ی کاربردی اقتصاد است که بسیار وسیع‌تر از جنبه‌ی نظری آن است.
ویژگی دیگر علوم اجتماعی و به تبع آن علم اقتصاد این است که پیش‌بینی در این علوم با یک مشکل اساسی روبه‌روست: دانشمندان علوم اجتماعی و اقتصاد‌دان‌ها به ندرت می‌توانند برای بررسی پدیده‌های مشاهده‌پذیر از آزمایش استفاده کنند، در حالیکه دانشمندان علوم تجربی با این مشکل به طور جدی روبه‌رو نیستند. در علوم تجربی آزمایش در آزمایشگاه انجام می‌شود و با تمهیداتی می‌توان این محیط مصنوعی را تحت کنترل درآورد و واکنش‌های یک پدیده‌ی خاص را در برابر یک متغیر مشخص بررسی کرد. اما در علوم اجتماعی و علم اقتصاد عوامل دیگری نیز وجود دارند که تقریباً خارج از کنترل است و می‌توانند نتیجه بررسی را تغییر دهند.
کاستی‌ها و محدودیت‌های علوم اجتماعی و علم اقتصاد به ویژه در زمینه‌ی بهره‌گیری از روش آزمایش موجب شده دانشمندان علوم اجتماعی و اقتصاد‌دانان به استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های آماری پیشرفته رغبت نشان دهند.
نه تنها آمار، ریاضی هم به اقتصاد‌دانان در زمینه‌ی شناخت بهتر پدیده‌ها و رفتارهای فردی و اجتماعی کمک می‌کند. آمار رکن اساسی علوم اجتماعی، علم اقتصاد و سیاست‌های اقتصادی اجتماعی است. با استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های آماری پیشرفته می‌توان مبنایی ریاضی و کمی برای تبیین، تشخیص و صورت بندی مسائل اقتصادی اجتماعی فراهم آورد. همچنین آمار امکان به دست دادن تصویر کلی یک وضعیت اقتصادی اجتماعی خاص را فراهم می‌کند.
علوم اجتماعی در مقایسه با علوم طبیعی ویژگی‌های خاص‌تری دارند، چون این علوم به بررسی رفتار انسان می‌پردازد و این رفتارها نیز ناهمگون است. گذشته از این، به خاطر تنوع فردیت‌ها پیش‌بینی در علوم اجتماعی به غایت سخت‌تر از پیش‌بینی در علوم طبیعی و تجربی است.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
چون مباحث کتاب اقتصاد که در دبیرستان تدریس می‌شود، جنبه‌ی حفظی دارد، بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری تصور می‌کنند که برای موفقیت در رشته علوم اقتصاد باید حافظه‌ای قوی داشت تا بتوان مفاهیم و نظریه‌های متعدد را حفظ کرد، در حالیکه به گفته‌ی استادان و دانشجویان رشته علوم اقتصاد، دانشجوی اقتصاد بیش از هر چیز باید در درس ریاضی قوی باشد تا بتواند در رشته علوم اقتصاد موفق گردد. بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری و حتی دانشجویان سال اول این رشته تصور می‌کنند که اقتصاد مجموعه‌ای از محفوظات است، در حالیکه این علم ارتباط نزدیکی با ریاضی دارد و دانشجو باید مباحثی مثل حد، مشتق و انتگرال را در حد یک دیپلمه‌ی ریاضی به خوبی بداند در غیر این صورت در دروس ابتدایی و اولیه‌ی این رشته مثل اقتصاد خرد، اقتصاد کلان، ریاضی و آمار با مشکل روبرو می‌شود، مشکلی که تعداد قابل توجهی از فارغالتحصیلان علوم انسانی با آن مواجه هستند.
دانشجوی اقتصاد لازم است که به مباحث اجتماعی علاقه‌مند بوده و الفبای جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و روان‌شناسی را بداند چون اقتصاد یک حلقه از علوم اجتماعی است و زنجیره‌ی علوم اجتماعی نیز به هم مرتبط است.
دانشجوی اقتصاد باید در درس ریاضی قوی باشد و حتی لازم است دارای نگاهی تحلیل‌گر باشد تا هم در مطالعه‌ی دروس دانشگاهی مثل اقتصادسنجی و هم در بازار کار موفق باشد.
علاقه به جامعه و فعالیت‌های اجتماعی برای دانشجویان این رشته ضروری است. علم اقتصاد یکی از پایه‌های اصلی جامعه است و باید در ارتباط با موضوعات دیگر فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. چرا که هر جامعه‌ای ویژگی‌های خاص خود را دارد و یک کارشناس اقتصاد باید بتواند اطلاعات علمی خود را با جامعه‌ی مورد نظر تطبیق دهد.
شرط اول، علاقه‌مندی به مباحث اقتصادی است، چه در سطح کلان، مانند مسائل اقتصادی دولت و جامعه و چه در سطح فردی، مانند مسائل اقتصادی در کارخانجات و شرکت‌های تولیدی. از آنجا که جنبه‌ی کلان در رشته‌ی اقتصاد بیشتر مطرح است، دانشجو می‌بایست از دید وسیعی نسبت به مسائل برخوردار باشد و این خود علاقه‌ای مضاعف به پیگیری علوم جامعه‌شناسی و سیاسی و غیره می‌طلبد.
معرفی گرایش‌های رشته علوم اقتصاد و دروس تخصصی هر گرایش
رشته‌ی اقتصاد دارای پنج شاخه‌ی اقتصاد نظری، بازرگانی، کشاورزی، پول و بانکداری و صنعتی است و داوطلبان هر سه گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی می‌توانند این رشته را انتخاب کنند. به گفته‌ی استادان این رشته تفاوت شاخه‌های مختلف اقتصاد در مقطع کارشناسی کمتر از 30 واحد درسی است و چون دانشجویان می‌توانند 9 واحد اختیاری خود را از شاخه دیگر انتخاب کنند، تفاوت قابل توجهی بین شاخه‌های مختلف این رشته وجود ندارد. به ویژه اینکه بین دروس تخصصی هر شاخه نیز شباهت های بسیاری وجود دارد برای مثال از یازده درس اختصاصی شاخه‌ی اقتصاد پول و بانکداری، چهار درس آن با شاخه‌ی اقتصاد بازرگانی مشترک است. با این همه ما برای آشنایی شما با شاخه‌های رشته‌ی اقتصاد، به معرفی اجمالی آن می‌پردازیم:
اقتصاد نظری
به مدل‌های ریاضی اقتصاد می‌پردازد یعنی تاکید این بخش از اقتصاد بیشتر بر تئوری‌های ریاضی است. تقسیم‌بندی رشته‌ی اقتصاد به شاخه‌های متفاوت، کار اشتباهی است چون بین شاخه‌های این رشته، مرزبندی دقیق و تعیین شده‌ای وجود ندارد. برای مثال ما در مقابل اقتصاد نظری، شاخه‌ای به نام اقتصاد کاربردی نداریم، اما در کل به نظر می‌رسد که هسته‌ی اصلی تئوری‌های اقتصادی مثل اقتصاد ریاضی و اقتصادسنجی بیشتر در شاخه‌ی اقتصاد نظری مطالعه می‌شود. یعنی این شاخه بیشتر جنبه‌ی انتزاعی و تئوری دارد و تاکید آن بر روی تئوری‌های ریاضی است و دانشجوی اقتصاد نظری کمتر پدیده‌هایی از قبیل تجارت را مطالعه می‌کند.
دروس تخصصی اقتصاد نظری
اقتصاد صنعتی, حسابداری شرکت‌ها، حسابداری صنعتی، اقتصاد منابع، مدیریت تولید، ارزیابی طرح‌های اقتصادی، اقتصادسنجی، حقوق کار و روابط صنعتی، پژوهش عملیاتی، شاخه‌ی اقتصاد پول و بانکداری. دانشجویان این شاخه با نحوه‌ی عملکرد بانک‌های داخلی و خارجی، اسناد اعتباری ارزی، سیاست‌های پولی و مالی به عنوان مهم‌ترین سیاست‌های تثبیت اقتصادی و چگونگی تجزیه و تحلیل صورت حساب‌های مالی آشنا می‌شوند.
اقتصاد بازرگانی
یکی از شاخه‌های کاربردی اقتصاد است که در آن دانشجو با جنبه‌های توصیفی و تحلیلی مدیریت تولید، مدیریت بازاریابی و کاربردهای آن، قوانین و مقررات مالیات در ایران، انواع حساب‌رسی و اصول حسابداری آشنا می‌شود، همچنین با استفاده از یک سری مدل‌های تصمیم‌گیری و متدهای کمی، تعیین خط مشی مطلوب را در مسائلی که یک مدیر با آن مواجه می‌شود فرا می‌گیرد.
دروس تخصصی اقتصاد بازرگانی
اقتصاد مدیریت، روش‌های مقداری در بازرگانی، مدیریت تولید، ارزیابی طرح‌های اقتصادی، حسابداری شرکت‌ها، حسابداری صنعتی، اصول بازاریابی، اصول بیمه، مدیریت مالی.
اقتصاد صنعتی
در شاخه‌ی اقتصاد صنعتی دانشجویان با طی دوره با ساختار بازار صنعت، بازرگانی بین‌المللی، منافع و مضرات انحصار، سیاست رقابت، منافع مصرف کننده، هزینه‌ها و همچنین حقوق و مقررات کاری که تنظیم کننده‌ی روابط بین کارگران و کارفرمایان است، آشنا می‌شوند.
دروس تخصصی اقتصاد صنعتی
اقتصاد صنعتی، حسابداری اقتصادی، مدیریت تولید، اقتصادسنجی، ارزیابی طرح‌های اقتصادی، حقوق کار و روابط صنعتی.
اقتصاد پولی و بانکداری
دانشجویان این شاخه با نحوه‌ی عملکرد بانک‌های داخلی و خارجی، اسناد و اعتبار ارزی، سیاست‌های پولی و مالی به عنوان مهم‌ترین سیاست‌های تثبیت اقتصادی و چگونگی تجزیه و تحلیل صورت حساب‌های مالی آشنا می‌شوند.
دروس تخصصی اقتصاد پول و بانکداری
عملیات بانکی داخلی، عملیات بانکی خارجی، سیاست‌های پولی و مالی، بانکداری اسلامی، روش‌های مقداری در بازرگانی، سازمان‌های پولی و مالی بین‌المللی، حسابداری شرکت‌ها، تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی، ارزیابی طرح‌های اقتصادی، تأمین منابع مالی و بورس اوراق بهادار، مدیریت مالی.
اقتصاد کشاورزی
دانشجویان این شاخه، اقتصادی را که به محصولات کشاورزی و زمین و زراعت باز می‌گردد، مطالعه می‌کنند. بازار محصولات کشاورزی به دلیل اینکه در بسیاری از موارد پیوستگی تولید را ندارد، همچنین متغیرهایی مثل آب و هوا و خاک در آن اثر عمده‌ای دارد، به مطالعه تخصصی و ویژه‌ای نیازمند است، یعنی کارشناس اقتصادی این بخش باید علاوه بر آشنایی با اصول و مبانی علم اقتصاد، با مسائل کشاورزی از قبیل تولید کشاورزی و بازارهای محصولات کشاورزی آشنایی داشته باشد.اقتصاد کشاورزی حدفاصل رشته‌های مهندسی کشاورزی و اقتصاد است. یعنی دانشجویان هم اصول زراعت و دام‌پروری را مطالعه می‌کنند و هم با دروس اصلی اقتصاد مثل اقتصاد خرد و اقتصاد کلان آشنا می‌شوند.
دروس تخصصی اقتصاد کشاورزی
اقتصاد کشاورزی، توسعه و سیاست کشاورزی، اقتصاد منابع، اقتصادسنجی، ارزیابی طرح‌های اقتصادی، بازاریابی محصولات کشاورزی، مدیریت مزرعه، جامعه‌شناسی روستایی، پژوهش عملیاتی.
اقتصاد حمل و نقل
رشته‌ی اقتصاد حمل و نقل با اهمیت حمل و نقل در ارتباط است. همانطور که می‌دانید حمل و نقل از دو بخش عمده تشکیل شده، یکی زیر ساخت‌های حمل و نقل و دیگری وسایل حمل و نقل.
برای استفاده‌ی بهینه از سیستم حمل و نقل، این رشته در دانشگاه آزاد برگزار می‌گردد تا امکان تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص مورد نیاز کشور در حد کارشناسی را فراهم کند. توسعه‌ی حمل و نقل، همانطور که همگان اطلاع دارند به طور روزافزون از دانش و تکنولوژی بالایی برخوردار است، بنابراین در ایران هم، با این افزایش دانش و تکنولوژی یعنی فنون جدید حمل و نقل، باید نیروهای ماهر و متخصصی تربیت کنیم تا بتوانند این سیستم حمل و نقل را به صورت بهینه چه از نظر زیرساخت‌های حمل و نقل، چه از نظر وسائل حمل و نقل به صورت بهینه مورد استفاده قرار دهند. ارتباط رشته‌ی علوم اقتصادی با رشته‌های تحصیلی دبیرستان، در ارتباط با رشته‌ی تحصیلی اقتصاد، این نکته را باید متذکر شویم که رشته‌ی اقتصاد یکی از رشته‌های اصلی علوم انسانی است که در مقایسه با سایر رشته‌ها در گروه برندگان جایزه نوبل قرار می‌گیرد.
این موضوع، جایگاه این علم را در میان سایر علوم، کاملاً مشخص می‌کند. در هر حال یکی از کلاسیک‌ترین مفهوم علم اقتصاد این است که اقتصاد در حقیقت علم منابع کمیاب است یا علم منابع محدود. این علم توضیح می‌دهد که ما چطور می‌توانیم از امکانات محدودی که طبیعت در اختیار ما گذاشته برای رفع نیازهای نامحدود بشری که در زمان حال و آینده زندگی می‌کند استفاده کنیم. البته از آن جاییکه رشد فزاینده‌ی جمعیت نشان می‌دهد در حقیقت پارامتر تقاضا در اقتصاد افزایش پیدا می‌کند و در عین حال امکانات اقتصادی که طبیعت در اختیارمان گذاشته محدود است و جایگاه و اهمیت این علم را نشان می‌دهد. بر این مبنا که ما در آینده ملزم خواهیم بود که از قوانین این علم استفاده کنیم تا بشر در حقیقت مواجه با کمبود حاد و یا کمبود شدید قرار نگیرد.
دروس تخصصی اقتصاد حمل و نقل
حقوق حمل و نقل، اقتصاد حمل و نقل، حسابداری شرکت‌ها، مدیریت مالی، اقتصاد حمل و نقل
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
در این رشته تا مقطع دکترا امکان ادامه تحصیل وجود دارد. گرایش‌های مقطع کارشناسی ارشد علوم اقتصادی عبارتند از:
- برنامه‌ریزی سیستم‌های اقتصادی
- توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی
- علوم اقتصادی
- اقتصاد انرژی
موقعیت شغلی در ایران
دانشجویان دوره‌ی کارشناسی اقتصاد بیشتر اطلاعات اولیه و پایه را مطالعه می‌کنند در نتیجه نباید انتظار داشته باشند که پس از فارغ‌التحصیلی به طور تخصصی و کاربردی فعالیت نمایند مگر دانشجویانی که خودشان مطالعه و فعالیت بیشتری داشته و تئوری‌هایی را که مطالعه می‌کنند، به کار نیز می‌گیرند. یعنی می‌توانند مدل‌های اقتصادی را نوشته، تجزیه و تحلیل کرده و پیشنهادهای تازه‌ای برای رفع مشکلات اقتصادی مؤسسه و سازمان‌های مختلف ارائه دهند. البته این به آن معنا نیست که در حال حاضر فارغالتحصیلان این رشته بازار کار ندارند بلکه می‌توانند در بخش‌های مختلف وزارت اقتصاد مثل بخش مالیات، وزارت صنایع، سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی و مرکز آمار فعالیت کنند و مهم‌تر از همه اینکه حتی اگر فارغالتحصیلان اقتصاد در رشته‌ی تخصصی خود فعالیت نکنند، به دلیل داشتن ذهنی باز و تحلیل‌گر و آشنایی صحیح با مسائل و مباحث اقتصادی، نگاه کارشناسانه‌ای نسبت به جامعه و پیرامون خود دارند و می‌توانند در هر شغلی موفق و کارآمد باشند. رشته‌ی علوم اقتصادی مجموعه دانش‌های مربوط به اقتصاد را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. این مجموعه که حاصل سلسله‌ای از اندیشه‌ها و تفکرات است با محور قرار دادن بررسی منابع کمیاب و تلاش برای استفاده‌ی بهینه از منابع محدود طبیعی و همچنین نیروی کار انسانی در پی آن است تا با چیدن دقیق اجزا و عناصر گوناگون اقتصادی در کنار یکدیگر از منابع کمیاب یاد شده به گونه‌ای استفاده نماید که بیشترین میزان ممکن از خواسته‌های انسانی، تأمین گردد.
بدین ترتیب گرایش‌های مختلفی در رشته‌ی علوم اقتصادی به وجود آمده است که یکی از آن‌ها گرایش اقتصاد حمل و نقل می‌باشد. هدف از تأسیس چنین گرایشی آشنا نمودن دانشجویان با مفاهیم و ویژگی‌های اقتصادی حمل و نقل، روش‌های حمل و نقل سنتی و مدرن، انتخاب وسیله، ارزیابی خدمات حمل و نقل، ارزشیابی طرح‌ها و پروژه‌های حمل و نقل و مواردی دیگر از این نوع و بررسی نظریه‌های گوناگون ارائه شده در زمینه‌ی ارتباطی حمل و نقل و توسعه اقتصادی است. در این گرایش همچنین نکات ویژه‌ای در خصوص حمل و نقل زمینی، دریایی، هوایی، خطوط و لوله‌های نفتی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط مهندس علی قاسمی با ما تماس بگیرید.