هدف و ماهیت
امروزه حمل و نقل ریلی با شکل آغازین و ابتدایی آن بسیار متفاوت است و هر کشوری برای استفاده و حفظ این صنعت عظیم که نقش مهمی در توسعه حمل‌و نقل و در نتیجه پیشرفت کشور دارد، باید از متخصصان کارآمد در صنعت راه‌آهن بهره گیرد. به عبارت دیگر هدف از تاسیس رشته مهندسی راه‌آهن این است که با توجه به نیاز صنعت حمل و نقل ریلی، انسان‌های محققی را تربیت کنیم تا در مرحله اول از عمیق‌تر و بزرگ‌تر شدن فاصله خود با کشورهای صنعتی جلوگیری کرده و در مرحله بعد به ترمیم این شکاف بپردازیم.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
درس ریاضی در رشته مهندسی راه‌آهن مانند سایر رشتههای مهندسی از اهمیت بسیاری برخوردار است. اما علاوه بر قوی بودن در دو درس ریاضی و فیزیک، دانشجوی رشته مهندسی مرتبط با راه‌آهن باید توانایی مدیریت را داشته و از روابط اجتماعی خوبی برخوردار باشد.
دانشجوی مهندسی سازه‌های ریلی راه‌آهن باید سخت‌کوش، جدی و مقاوم بوده و آمادگی کار در هر شرایطی را داشته باشد چون کار اصلی یک مهندس سازه‌های ریلی در بیابان، دشت، کویر و کوهستان است و فردی که وارد این رشته می‌شود باید به کارهای اجرایی علاقمند باشد.
همچنین اگر یک مهندس رشتههای راه‌آهن برخورد اجتماعی خوبی داشته باشد، می‌تواند در محیط کار خود باعث خلاقیت کارگران و کارمندانی شود که زیر نظر او فعالیت می‌کنند. همچنین تسلط به زبان انگلیسی و کامپیوتر یک امتیاز مهم برای دانشجوی این رشته است و چنین فردی راحت‌تر می‌تواند جذب بازار کار شود. دانشجویانی در رشته مهندسی حمل‌و نقل ریلی موفق می‌شوند که به جامعه‌شناسی علاقمند باشند چون این رشته بیشتر به فاکتورهای انسانی در صنایع می‌پردازد تا فاکتورهای تکنولوژیکی.
نکات تکمیلی
در سال 1376 برای اولین‌بار در خاورمیانه، دانشکده مهندسی راه‌آهن در دانشگاه علم و صنعت ایران تأسیس شد و در سه رشته‌ی مهندسی دانشجو پذیرفت. امروزه دیگر علوم متوقف نمی‌شوند تا بر مبنای یکسری برداشت‌های ثابت بتوان درباره آن‌ها تصمیم گرفت، بلکه همه چیز به سرعت تغییر می‌کند و می‌بایستی متناسب با نیازها، آمادگی لازم را به دست آورد. حمل‌و نقل نیز یکی از عوامل اصلی و تعیین کننده در دنیای امروز است که در اقتصاد، فرهنگ و در همه شئون اجتماعی جوامع، نقش چشمگیر و حیاتی دارد و در میان انواع حمل‌ونقل، حمل‌ونقل ریلی از مزیت‌های بسیاری برخوردار است و کشورهای صنعتی و نیمه‌صنعتی از گذشته‌های دور به این پدیده پرارزش پرداخته و شبکه حمل‌و نقل خود را با حمل و نقل ریلی تجهیز کرده‌اند. تا جایی که امروزه خیلی از کشورها به مرحله‌ای رسیده‌اند که چندان به دنبال توسعه کمّی نیستند بلکه به دنبال هماهنگ کردن و همسو کردن صنعت حمل‌و نقل ریلی با دیگر پدیده‌های علمی و صنعتی پیشرو مانند الکترونیک و سیستم‌های ارتباط جمعی می‌باشند. در واقع هدف آن‌ها رسیدن سریع از مبدا به مقصد و امکان جابه‌جایی پرحجم مسافر و کالا است. اما متاسفانه کشور ما، در زمینه‌ی این صنعت فاصله زیادی با کشورهای پیشرفته دارد و طبق بررسی علت اصلی این فاصله، نبود متخصصان صاحب نظر و متخصص در این صنعت می‌باشد.
معرفی گرایش‌های مقطع کارشناسی
رشته مهندسی هواوفضا نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است و بیش از سایر صنایع از وضعیت اقتصادی کشور تاثیر می‌پذیرد یعنی اگر رشد اقتصادی خوبی داشته باشیم سرمایه‌گذاری در این بخش بیشتر می‌باشد و البته عکس این قضیه نیز صادق است.
در سال 1370 وزارت صنایع لایحه‌ای به مجلس داد که بر اساس آن بخش خصوصی می‌توانست در کشور فعالیت‌هایی در زمینه هواوفضا انجام بدهد. از سال 1372 نیز به صورت رسمی مجموعه‌ای در وزارت صنایع متولی این کار شد و به صورت هدایت‌کننده شرکت‌ها و مجموعه‌های بخش خصوصی فعالیت خود را آغاز کرد که حاصل این کار، تولیداتی مثل ساخت هواپیمای گلایدر بود که طراحی آن توسط فارغ‌التحصیلان همین رشته انجام شد و در حال حاضر نیز تعدادی از این هواپیما تولید شده و با اخذ مجوزهای بین‌المللی در باشگاه‌های سازمان هواپیمایی کشوری شروع به فعالیت کرده است. همچنین می‌توان به پروژه طراحی و ساخت هواپیمای سبک موتوردار اشاره کرد که با موفقیت انجام شده و پروازهای آزمایشی را نیز انجام داده است و بالاخره پروژه هواپیمای سم‌پاش از پروژه‌هایی است که در کشور مطرح شده است.
فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در فرودگاه‌ها در قسمت تعمیر و نگهداری هوایی و همچنین در صنایع دفاع روی طراحی موشک و جنگ‌افزارها فعالیت بکنند. علاوه بر این‌ها می‌توانند روی آئرودینامیک خودروها، سازه‌های خودروسازی و تولید توربین‌های بخار برای تولید برق کار بکنند. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در شرکت‌های خصوصی، هواپیماهای کوچک دو نفره و یا چهارنفره‌ای را که در دست ساخت است با استانداردهای بین‌المللی تطابق داده و برای هواپیما گواهی پرواز یا تولید بگیرند.
مهندسی ماشین‌های ریلی
این رشته بستری مشابه مهندسی مکانیک داشته و بیانگر فن‌آوری و علوم و روش‌های بهرهگیری از مهارت‌ها در بکارگیری اجزاء متشکل ناوگان به ویژه در بخش طراحی و ساخت لوکوموتیو، واگن، ماشین‌آلات ریلی و بطور کلی لغت ماشین‌های ریلی (کشش) اطلاقی بر مسائل ناوگان حمل‌و نقل ریلی مانند لکوموتیو، واگن مسافری، واگن‌های باری، سیستم‌های ترمز، سیستم‌های انتقال نیرو و … است. فارغ‌التحصیلان این رشته قادر خواهند بود که در طرح، ساخت و تعمیر و نگهداری ناوگان ریلی مهارت‌های لازم را یافته و در کلیه واحدهای حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن‌های شهری (مترو)، شرکت‌های وابسته به راه‌آهن، بنیاد مستضعفان و جانبازان، کارخانجات واگن پارس، شرکت‌های مهندسی و … مشغول به فعالیت گردند.
هدف این رشته تربیت متخصصانی است که بتوانند طراحی، انتخاب بهینه، بهبود سیستم نگهداری، تعمیر، بازسازی و ساخت وسائل نقلیه ریلی را بر عهده بگیرند.
درست است که 51 واحد رشته مهندسی ماشین‌های ریلی در مقطع لیسانس با رشته مهندسی مکانیک طراحی جامدات مشترک است، اما دانشجویان این رشته 6 واحد اصلی و 27 واحد تخصصی نیز می‌گذرانند و همین واحدها، آنان را برای ورود به میدان اصلی کار و حل مشکلات صنعت راه‌آهن مثل مشکلات طراحی و مشکل شکست قطعات آماده می‌کند. یعنی به جای آن که ما یک مهندس مکانیک را پس از فارغ‌التحصیلی دو سال آموزش دهیم تا تخصص لازم را برای ورود به صنعت راه‌آهن کسب کند، یک مهندس ماشین‌های ریلی را در همان چهارسال دوره لیسانس برای حل مشکلات ویژه وسائل نقلیه ریلی آماده می‌کنیم.
مهندس ماشین‌های ریلی یک مهندس خوب مکانیک است که تخصص ویژه در زمینه راه‌آهن دارد. برای مثال سیستم تأسیسات یک قطار بعنوان یک وسیله در حال حرکت با تأسیسات یک ساختمان متفاوت است و یک مهندس ماشین‌های ریلی باید بتواند سیستم‌های قطار را به گونه‌ای طراحی کند که انعطاف لازم را برای مقابله با شرایط آب و هوایی نقاط مختلفی که از آن می‌گذرد، داشته باشد و هوای داخل قطار در هر صورت مطبوع و متعادل باشد و یا در اتومبیل سیستم ترمز، یک کشنده 10 یا 20 تنی را نگه می‌دارد اما در سیستم ریلی باید ترمزی را طراحی کرد که تحمل بیش از ده‌ها هزار تن را داشته باشد. بدون شک چنین ترمزی سیستمی پیچیده‌تر داشته و نیاز به تخصص ویژه دارد.
مهندسی سازه‌های ریلی
این رشته بستری مشابه رشته مهندسی عمران داشته و در دید تخصصی به منظور شناسایی مسیرهای گوناگون راه‌آهن و مهارت در بهرهگیری از اجزاء متشکل مجموعه‌ی راه‌آهن به ویژه در بخش طراحی و اجرای زیرسازی و روسازی، ساختمان و ابنیه فنی راه‌آهن می‌باشد و بطور کلی لغت سازه‌های ریلی اطلاقی است بر سازه‌های فنی موجود در راه‌آهن مانند: پل، تونل، دیوار حائل و ضامن، ساختمان ایستگاه، انبار و … .
فارغ‌التحصیلان این رشته قادر خواهند بود که در طرح، نظارت، اجرا و تعمیر و نگهداری مهندسی مرتبط با سازه‌های ریلی مهارت‌های لازم را یافته و در کلیه واحدهای مرتبط با حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن‌های شهری (مترو)، شرکت‌های وابسته به راه‌آهن، مجتمع فولاد مبارکه، ذوب آهن ، بنیاد مستضعفان و جانبازان، شرکت‌های مهندسی و … مشغول به فعالیت گردند.
رشته‌ی سازه‌های ریلی در زمینه طراحی هندسی مسیر و زیرسازی و روسازی راه‌آهن و سازه‌های فنی گوناگون مانند: پل، تونل، دیوار و تراشه مطالعه می‌کند. این رشته با رشته مهندسی عمران سازه شباهت‌هایی دارد و به همین دلیل برخی از استادان و دانشجویان مهندسی عمران معتقدند که جامعه ما نیازی به فارغ‌التحصیل سازه‌های ریلی ندارد. چون یک فارغ‌التحصیل عمران می‌تواند در زمینه‌های مرتبط با سازه‌های ریلی فعالیت نماید.
مهندسی سازه‌های ریلی دارای نقاط مشترکی با مهندسی عمران است و دانشجوی این رشته نیز تمامی دروس مربوط به تحلیل سازه‌ها مانند استاتیک، مقاومت مصالح و تحلیل سازه‌های 1 و 2 را می‌گذراند و همچنین دروس طراحی را کاملا مطالعه می‌کند؛ اما این رشته وجوه افتراق بسیاری نیز با رشته‌ی عمران دارد. برای مثال در رشته‌ی مهندسی عمران اطلاعاتی در زمینه‌ی هیدرولوژی، هیدرولیک و سازه‌های آبی داده می‌شود در حالیکه یک مهندس سازه‌های ریلی نیازی به این اطلاعات ندارد و در عوض باید در زمینه ناوگان و مسیر حرکت دروسی را بگذراند. همچنین در زمینه‌ی زیرسازی و روسازی راه‌آهن و ابنیه فنی این مسیر لازم است که اطلاعات تخصصی داشته باشد، چون ابنیه فنی که در خطوط راه‌آهن به کار می‌رود، تحت تاثیر نیروهای دینامیکی قرار می‌گیرند، در حالیکه سازه‌های متداول، رفتاری غیر از این دارند. از همین‌رو درس‌های مربوط به این ابنیه در رشته‌ی راه‌آهن با درس‌هایی که در رشته‌ی عمران تدریس می‌شود، متفاوت می‌باشد. یعنی بخش طراحی این بناها در هر دو رشته مشترک بوده اما بخش رفتاری بناهای مورد نظر به دلیل تفاوت بین پل‌های جاده‌ای و پل‌های آهنی متفاوت می‌باشد.
مهندسی حمل و نقل ریلی
این رشته بستری مشابه رشته‌ی مهندسی صنایع داشته و بیانگر فن‌آوری و علوم و روش‌های بهره‌برداری و مهارت در بکارگیری اجزاء متشکل راه‌آهن (بستر و ناوگان) می‌باشد و بطور کلی شامل مسائل مهندسی برنامه‌ریزی و بهره‌برداری از تجهیزات حمل و نقل ریلی مانند ایستگاه، خط، لوکوموتیو، واگن و … می‌شود. فارغ‌التحصیلان این رشته قادر خواهند بود که در طراحی و نظارت گراف‌های حرکت قطارها، برنامه‌ریزی و مدل‌سازی حمل و نقل ریلی مهارت‌های لازم را یافته و در کلیه واحدهای حمل و نقل ریلی مانند راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن‌های شهری (مترو)، شرکت‌های وابسته به راه‌آهن، بنیاد مستضعفان و جانبازان، شرکت‌های مهندسی و … مشغول به فعالیت گردند. مدیریت استفاده بهینه از منابع، امکانات و تأسیسات شبکه راه‌آهن و تجهیزات متحرک ریلی بر عهده‌ی مهندس حمل و نقل ریلی است.
فعالیت یک مهندس حمل و نقل ریلی به دو بخش عمده قبل از طراحی خط راه‌آهن و بعد از طراحی خط تقسیم می‌شود که در مرحله نخست مهندس حمل و نقل ریلی حجم مسافر و کالایی که در خط مورد نظر جابه‌جا خواهد شد، پیش‌بینی کرده و بررسی می‌کند که آیا تأسیس این خط به صرفه می‌باشد یا خیر و در مرحله بعد نیز به طراحی و برنامه‌ریزی حرکت قطارها می‌پردازد تا تاخیر زمانی قطارها به پایین‌ترین حد امکان برسد و هزینه‌های راه‌آهن کمتر شود. به عبارت دیگر بخش حمل‌و نقل ریلی یا بهره‌برداری، بخش نرم‌افزاری راه‌آهن است.
مهندسی حمل‌و نقل ریلی شبیه به مهندسی صنایع گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها است. چون حدود 120 واحد از آن با رشته‌ی مهندسی صنایع مشترک است و هدف این رشته نیز تربیت متخصصانی است که بتوانند با بهرهگیری از روش‌های جدید و سیستماتیک و مدل‌های ریاضی، مدیریت صنعت راه‌آهن را بر عهده بگیرند؛ یعنی از یک سو به برنامه‌ریزی ترافیک خطوط بپردازند، تا مشخص گردد که در هر ساعت چه قطاری باید حرکت کند و در هر خط چند قطار مورد نیاز می‌باشد؟ این باعث می‌شود تا حرکت قطارها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بوده و مشکل برخورد بین دو قطار پیش نیاید و از سوی دیگر مهندس حمل و نقل ریلی باید آمارگیری لازم را در ارتباط با مسافران و مشتریان انجام دهد و بر اساس این آمارها برنامه‌ریزی کند تا صنعت راه‌آهن با مشکلات کمتری روبرو شود.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
این رشته از سال 81 در مقطع کارشناسی ارشد در شاخه‌ی راه‌آهن برقی در دانشگاه علم و صنعت دانشجو می‌پذیرد.
رشتههای مشابه و نزدیک به این رشته
هر یک از شاخه‌ها و گرایش‌های این رشته مشابه رشته‌ای خاص است به گونه‌ای که مهندسی ماشین‌های ریلی راه‌آهن مشابه رشته مهندسی مکانیک، خصوصا طراحی جامدات، مهندسی سازه‌های ریلی راه‌آهن مشابه رشته مهندسی عمران و مهندسی حمل‌و نقل ریلی مشابه رشته مهندسی صنایع می‌باشد.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر
با توجه به تازه تأسیس بودن این رشته و با توجه به اینکه نظام حرکت ریلی کشور نیاز به متخصصانی کارآمد در این زمینه دارد، به نظر می‌رسد نیاز به فارغ‌التحصیلان این رشته بیش از هر رشته‌ای انکارناپذیر است.
جریه راه آهن
با پیشرفت سریع علوم و تکنولوژی در صنعت راه آهن و نقش سازنده‌ی آن در توسعه‌ی اقتصادی کشورها، بالطبع همسو با علوم، سیستم‌های حمل و نقل و خدمات ریلی نیز گسترش یافته است.
در نتیجه اداره صحیح و مناسب اینگونه سازمان‌ها بصورت سیستماتیک مستلزم بکارگیری تکنیک‌های علمی و پیشرفته می‌باشد.
مقیاس حمل و نقل ریلی و خدمات آن چنان گسترشی یافته که رشتههای مهندسی عمران، صنایع، مکانیک، برق و … پاسخگویی کلیه مسائل این سازمان‌ها نمی‌باشد. برای جبران چنین کمبودی در قرن حاضر از پیوند رشتههای گوناگون علوم و مدیریت و روش‌های مهندسی، رشته جدیدی بنام مهندسی جریه راه آهن بوحود آمده است.
رشته مهندسی جریه راه آهن با مسائلی از قبیل کنترل و هماهنگی فعالیت‌های ریلی، طراحی لوکوموتیو و واگن، استفاده موثر از وسائل نقلیه ریلی و ماشین‌آلات و افزایش کارآیی سازمان‌های در طرح و ایجاد یا بهبود سیستم‌های متشکل از انسان، وسائل نقلیه ریلی، ماشین‌آلات، لوکوموتیو و واگن کمک موثری می‌نماید.
این دوره بیانگر تکنولوژی و علوم و روش‌های بهره برداری، شناسایی مسیرهای گوناگون راه‌آهن و مهارت در بهرهگیری از اجزای متشکل یک مجموعه راه آهن (انسان، لوکوموتیو، واگن، ماشین آلات خطی، ساختمان و تاسیسات، علائم و ارتباطات) به منظور حصول حداکثر کیفیت و کمیت خدمات راه‌آهن می‌باشد.
هدف از آموزش مجموعه، تربیت کارشناسان آگاه به مسائل تکنولوژی و علوم مکانیکی خاص و جدید راه‌آهن از جمله اهداف این مجموعه در مرحله اول و نهایتاًخودکفایی در صنعت عظیم راه آهن می‌باشد.
طول متوسط این دوره 4 سال است و برنامه‌های درسی آن در 8 ترم برنامه‌ریزی می‌شود و دانشجویان موظفند 140واحد تعیین شده این مجموعه به انضمام 272 ساعت کارآموزی در واحدهای صنعتی راه‌آهن اخذ نمایند.
طول هر ترم 17 هفته آموزش کامل است. مدت هر واحد درس نظری 17 ساعت و عملی و آزمایشگاهی 34 ساعت و کارگاهی 51 ساعت است .
فارغ‌التحصیلان این دوره می‌توانند با آموخته‌های خویش عهده دار انجام طراحی و محاسبه اجزا و سیستم‌ها و تعمیر و نگهداری و راهبری در بخش عمده‌ای از صنایع آلات ناقله ریلی گردند از قبیل:
کارخانجات لوکوموتیو سازی
کارخانجات واگن‌های مسافری
کارخانجات واگن‌های باری
کارخانجات واگن پارس
کارخانجات وابسته به صنایع مترو
کارخانجات ماشین‌آلات روسازی راه آهن
مدیریت و راهبری امور مربوطه در راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، راه‌آهن‌های شهری، راه‌آهن‌های خصوصی (راه‌آهن شرقی بنیاد و …) راه‌آهن مجتمع فولاد مبارکه، راه‌آهن ذوب آهن و ..
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط مهندس علی قاسمی با ما تماس بگیرید.