هدف و ماهیت
در سال 1400 هجری شمسی، جمعیت کشور ما به 120 میلیون نفر خواهد رسید که 80 درصد این 120 میلیون نفر در شهرها ساکن می‌شوند. حال سوال اینجاست که آیا برای اسکان و فراهم نمودن امکانات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این افراد برنامه‌ریزی کرده‌ایم؟ در حال حاضر چطور؟ آیا شهرهای ما از حداقل استانداردهای جهان برخوردارند؟ به راستی چه افرادی می‌توانند طرحی جامع برای شهرها و شهرک‌ها ارائه دهند و در آرامش روحی و جسمی شهرنشینان نقش موثری داشته باشند؟بدون شک چنین کاری از عهده متخصصان یک رشته بر نمی‌آید بلکه برای ساماندهی یک شهر نیاز به همکاری و هم‌فکری اقتصاددانان، جامعه شناسان، معماران، مهندسان عمران، جغرافی‌دانان و کارشناسان رشته‌های متعدد دیگر است. در این میان رشته مهندسی شهرسازی به عنوان سیاستگذار و مدیر متخصصان فوق، نقش بسیار مهمی را بر عهده دارد. مهندس شهرسازی فردی است که می‌تواند در زمینه‌ی طراحی شهری یا برنامه‌ریزی شهری فعالیت کرده و عامل توسعه شهری شود.
رشته مهندسی شهرسازی عبارت است از مجموعه آگاهی‌های علمی، فنی در سطح آموزش‌های عمومی حرفه‌ی شهرسازی. دانش‌آموختگان این دوره قدرت اجرایی طرح سکونت‌گاه‌های شهری و یا در حال شهری شدن را در چارچوب آموخته‌های خود دارا بوده و آمادگی لازم را در تهیه‌‌ی طرح‌های شهری با گروه‌های تخصصی خواهند داشت.
مهندس شهرسازی با توجه به آموخته‌های خود می‌توانند در نهادهای مختلف شهرسازی کشور مانند دفاتر شهرسازی و فنی شهرداری‌ها، دفاتر فنی وزارت کشور، ادارات کل مسکن و شهرسازی، کارشناسی دادگستری و … به کار پردازند.
مهندسی شهرسازی علمی است که به بررسی کلیه تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فیزیکی یک شهر می‌پردازد و تلاش می‌کند که روابط موجود در یک شهر را در قالب یک نظام هماهنگ، مدیریت و سازماندهی کند و مهندس شهرسازی نیز کسی است که با مطالعه و بررسی روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی حاکم بر شهر، برنامه‌ای به سامان و مطبوع برای یک شهر ارائه دهد. برنامه‌ای که تصویرگر سیمای شهر در آینده است.
ما واقعیتی بیرونی تحت عنوان شهرسازی نداریم. یعنی هیچ دستگاه واحد یا نهاد اجتماعی توان طراحی و ساخت پدیده‌ای به بزرگی شهر را ندارد. بنابراین کلمه شهرسازی از نظر مفهومی، معنا ندارد و ما معادل آن را نیز در زبان‌های خارجی نداریم و به جای آن از عنوان‌های برنامه‌ریزی شهری و طراحی شهری استفاده می‌کنیم؛ چرا که شهر را می‌توان برنامه‌ریزی کرد یا بخش‌هایی از آن را طراحی نمود. یعنی مدل فیزیکی آن را ایجاد کرد. اما کسی نمی‌تواند مسئولیت ساخت پدیده پیچیده‌ای مثل شهر را بر عهده بگیرد. به همین دلیل عنوان شهرسازی درست نیست و در شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم نیز نام این رشته برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای می‌باشد.
در رشته مهندسی شهرسازی حداقل 6 محور اصلی وجود دارد که در برنامه‌ریزی و طراحی شهر سرنوشت‌ساز است. این 6 محور عبارتند از:
- برنامه‌ریزی شهری که عمدتاً بر روی کاربری اراضی متمرکز است. یعنی بررسی می‌کند که ما چگونه فضا و پهنه‌ی شهر را به فعالیت‌های مختلف اعم از صنعتی، تجاری و مسکونی اختصاص دهیم.
- برنامه‌ریزی حمل‌و نقل
- برنامه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی؛ چون در شهر تنها موضوع مورد بررسی فیزیک شهر نیست بلکه مساله مهم، جامعه شهری و انسان‌هایی هستند که در این محیط زندگی می‌کنند. به عبارت دیگر برای اقشار مختلف که دارای امکانات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هستند یا برای اقوام مختلفی که در مکان‌های مختلف یک شهر زندگی می‌کنند باید برنامه‌ریزی شود.
- برنامه‌ریزی شبکه‌های زیرساختی مثل آب، برق و تلفن.
- برنامه‌ریزی محیط زیست که به بررسی خطرات محیط زیست مثل سیل و زلزله می‌پردازد و برای مقابله با این سوانح برنامه‌ریزی می‌کند و تاثیرات سوئی که انسان بر محیط زیست می‌گذارد و ظرفیت‌های محیطی را مطالعه می‌کند.
- طراحی شهری که به طراحی سه بعدی شهر پرداخته و محور توجه آن مناسبات انسان با محیط فیزیکی خود است. در واقع در طراحی شهری انسان با تمام خصوصیات جسمی، روحی و معنویش مطرح است و هدف آن نیز ارتقای کیفیت شهر می‌باشد.
ترکیب این 6 دانش، متخصصان را قادر می‌سازند که تمامیت پدیده‌ی شهر را مورد شناسایی قرار دهند و برای هدایت، کنترل و توسعه آن تلاش نمایند.
رشته مهندسی شهرسازی یک رشته چند بعدی و میان رشته‌ای است و دانشجوی رشته مهندسی شهرسازی دروس متعددی در زمینه‌ی جامعه‌شناسی شهری، اقتصاد شهری، برنامه‌ریزی شهری، توسعه شهری و طراحی شهری می‌گذارند و اطلاعات مورد نیاز را در زمینه‌ی ادراک فضای شهری، تشخیص نیازهای جمعیتی، امکانات برنامه‌ریزی و تنظیم کاربری‌ها بر اساس نیازها را در حد توسعه‌ی روستایی و شهرهای کوچک به دست می‌آورد.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
دانشجوی رشته مهندسی شهرسازی باید اطلاعات عمومی خوبی داشته باشد و در دانشگاه نیز به این اطلاعات عمق و وسعت بیشتری ببخشد.
رشته مهندسی شهرسازی نیاز به مطالعه زیاد، کارهای فیزیکی گسترده و برداشت‌های میدانی بسیار دارد، به همین دلیل دانشجو باید وقت زیادی را به آن اختصاص دهد. همچنین باید قدرت تحلیل بالایی داشته و در طراحی زبردست باشد. به خصوص دانشجویان رشته‌ی کارشناسی ارشد طراحی شهری که باید در طراحی توانا باشند برای همین در آزمون کارشناسی ارشد این رشته امتحان طراحی گرفته می‌شود.
دانشجوی رشته مهندسی شهرسازی باید با طراحی و مفاهیم هنری مثل روانشناسی رنگ‌ها آشنا باشد و در عین حال به مفاهیم تکنیکی و اصول فنی کار مثل نقشه‌برداری، رسم فنی، پرسپکتیو، هندسه فضایی، مدلسازی، ریاضی و وسایل انسانی و اجتماعی مثل مبانی جامعه‌شناسی علاقه‌مند باشد و بداند که در طی تحصیل باید کارهای تحقیقاتی و عملی بسیاری انجام دهد.
در سطح کارشناسی دانشجوی رشته مهندسی شهرسازی باید دید هندسی و درک فضا داشته باشد و بتواند در طراحی، فضا را به صورت دو بعدی و سه بعدی تصویر کند همچنین باید در ریاضیات به ویژه آمار مسلط باشد چون جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات تحقیقات این رشته، نیاز به آمار و تحلیل آماری دارد و در نهایت تسلط به زبان انگلیسی و آشنایی با کامپیوتر در دنیای امروز عامل مهمی در موفقیت یک دانشجو است.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر
رشته مهندسی شهرسازی تا سال 79 تنها در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری ارائه می‌شد. اما در سال 79 رشته مهندسی شهرسازی از بین داوطلبان گروه ریاضی برای مقطع کارشناسی، دانشجو پذیرفت.
در آزمون کارشناسی ارشد رشته‌ی شهرسازی گرایش برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای فارغ‌التحصیلان مهندسی عمران، جغرافیا، اقتصاد، نقشه‌برداری، معماری، علوم اجتماعی و مرمت و احیای بناهای تاریخی می‌توانند شرکت کنند. فارغ‌التحصیلانی که هرکدام پیش‌زمینه‌ی ذهنی متفاوتی دارند و همه در یک سطح از همه چیز آگاه نیستند برای مثال لیسانس رشته‌ی اقتصاد وقتی وارد رشته‌ی شهرسازی می‌شود از پرسپکتیو اطلاعات لازم را ندارد یا کارشناس مهندسی عمران از اقتصاد چیز زیادی نمی‌داند. برای همین دانشجویان فوق‌لیسانس این رشته به مدت دو ترم، یعنی یک سال پیش‌‌نیاز می‌گذرانند تا بتوانند به یک سطح همگون برسند و در نیمسال سوم درس‌های تخصصی ارائه خواهد شد. حال اگر فارغ‌التحصیلان لیسانس شهرسازی وارد دوره کارشناسی ارشد این رشته شوند، اطلاعات مورد نیاز را در حد پایه خواهند داشت و می‌توانند در دوره‌ی فوق‌لیسانس به صورت تخصصی‌تر کار کنند و این دوره را در زمانی کوتاه‌تر به پایان برسانند.
آینده‌ی شغلی و بازار کار
رشته‌ی شهرسازی در سال 79 اولین دانشجویان کارشناسی خود را پذیرفت. به گفته استادان شهرسازی چون در حال حاضر کشور ما تعداد زیادی شهر دارد و تمامی این شهرها نیاز به توسعه، طراحی و برنامه‌ریزی شهری دارند، فرصت‌های شغلی مناسبی برای کارشناسان شهرسازی موجود است.
درحالیکه شهرنشینی و شهرسازی در کشور ما رو به گسترش است، ما با کمبود کارشناسان شهرسازی روبرو هستیم. به همین دلیل در شهرداری‌ها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مربوط به جای کارشناس شهرسازی از کارشناسان جانبی مثل مهندس عمران، معمار، نقشه‌بردار، تکنسین معماری و تکنسین عمران استفاده می‌کنند. در صورتی که این افراد تخصص لازم را در زمینه‌ی توسعه‌ی شهری و کنترل مدیریت شهری ندارند و نمی‌توانند مثل یک کارشناس شهرسازی طرح جامع را متوجه شده و آن را به نحو احسن پیاده کنند یا طرح تفصیلی و طرح‌های توسعه و عمران شهری تهیه نمایند. به عبارت دیگر یک کارشناس شهرسازی می‌تواند طرح تفکیک اراضی، طرح‌های آماده‌سازی، طرح‌های هادی روستا و طرح‌های هدایت کننده‌ی توسعه را در شهرهای کوچک و روستاها تهیه کند.
پیش بینی وضعیت آینده‌ی این رشته در ایران
دنیا به سوی جهان شهری پیش می‌رود؛ یعنی به مرور روستاها از بین می‌روند و جهان به یک شهر بزرگ تبدیل می‌شود و این به معنای آینده‌ای روشن و درخشان برای فارغ‌التحصیلان رشته شهرسازی است. هرچند در کشور ما هنوز توانایی‌های فارغ‌التحصیلان شهرسازی شناخته نشده است. مثلا یک فارغ‌التحصیل برنامه‌ریزی شهری می‌تواند نیازسنجی و امکان‌سنجی کند که چه مکانی برای سرریزش جمعیت شهر تهران مناسب است؟ یا در کجا می‌توان یک شهر یا شهرک جدید ساخت؟
البته این عدم آشنایی مسئولان باعث بیکاری فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد شهرسازی نشده است؛ بلکه آن‌ها می‌توانند در بخش‌های دولتی در سازمان مدیریت برنامه‌ریزی، وزارت مسکن و شهرسازی، شهرداری‌ها، وزارت کشور و استانداری‌ها و در بخش خصوصی در شرکت‌های مهندسی مشاور فعالیت کنند.
اگر ما بخواهیم به قافله‌ی توسعه‌ی جهانی نزدیک شویم باید بحث برنامه‌ریزی را باور داشته و در این زمینه سرمایه‌گذاری نماییم تا بتوانیم مثل کشور کره با استفاده از منابع برنامه‌ریزی، عقب‌ماندگی خود را جبران کنیم. اما متاسفانه در حال حاضر توانایی‌های متخصصان این رشته در فرهنگ عمومی جامعه شناخته شده نیست و مسئولان بین معماری و شهرسازی تمایزی قائل نمی‌شوند. در حالیکه دانش معماران در حد بنا است و آن‌ها در مقیاس کلان مداخله نمی‌کنند یعنی؛ یک شهر یا یک منطقه را با تمامی ویژگی‌ها و خصوصیات اجتماعی، انسانی، اقتصادی، فرهنگی و فیزیکی آن مطالعه نمی‌کنند و به همین دلیل نمی‌توانند در برنامه‌ریزی یا طراحی شهری موفق باشند.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط مهندس علی قاسمی با ما تماس بگیرید.