هدف و ماهیت
هدف از ارائه رشته مهندسی معدن در دانشگاه‌ها تربیت نیروی متخصصی است که بتوانند به اکتشاف و ارزیابی ذخایر معدنی، روش‌های استخراج بهینه و ارزیابی سیستم‌های نگهداری زیرزمینی یا روزمینی در طول مدت بهره‌برداری از معدن بپردازند. معدن‌کاری و استفاده از مواد معدنی قدمت هزار ساله دارد یعنی از زمانیکه بشر طلا را در معادن رو باز و یا در رودخانه‌ها کشف و با وسایل ابتدایی استخراج کرد، به معدن‌کاری پرداخت. کاری که در آن زمان با وسایل ابتدایی و هزینه کم امکان پذیر بود و به همین دلیل نیاز به دانش و تخصصی خاص نداشت. اما امروزه معدن‌کاری، حرفه‌ای بسیار پیچیده و پر هزینه است. چرا که اکنون معدن‌ها عمیق‌تر، لایه‌های غنی تهی‌تر و عیار فلز کانه‌ها کمتر شده است و در مواردی ذخایر نفت و کانه‌های طلا، نقره، جیوه و حتی آهن کاملاً از بین رفته است و به همین دلیل بر خلاف گذشته که گاه افراد عامی با یک بیل و کلنگ و چند دینامیت به سراغ معادن می‌رفتند و موفق به کشف ذخایر غنی معدنی می‌شدند، امروزه مکتشفین و کارشناسان معادن هر کشور برای کشف و استخراج مواد معدنی باید مجهز به دانشی باشند که در رشته مهندسی معدن تدریس می‌شود. رشته مهندسی معدن به اکتشاف و ارزیابی و ذخایر معدنی، روش‌های استخراج بهینه و ارزیابی سیستم‌های نگهداری زیرزمینی یا روزمینی در طول مدت بهره‌برداری از معدن می‌پردازد.
رشته مهندس معدن در گرایش اکتشاف پس از کشف معدن، نوع و شکل مواد معدنی را تعیین کرده و به ارزیابی اقتصادی، میزان ذخیره و همچنین چگونگی استخراج منابع معدنی می‌پردازد. اما مهندس معدن گرایش استخراج در اموراستخراج، بهره‌برداری و اداره‌ی قسمت‌های مختلف معادن، حفاری، نگهداری، حمل‌ونقل و تهویه‌ی معادن فعالیت می‌کند.
به عبارت دیگر مهندسی معدن گرایش استخراج شامل عملیات حفاری و آتشباری به منظور خرد کردن سنگ، بارگیری و باربری و در اغلب اوقات سنگ‌شکنی به منظور رساندن ابعاد کان سنگ به اندازه‌ی مناسب است. این عملیات می‌تواند در معادن روباز زیرزمینی و در موارد محدودی در دریا انجام گیرد.
البته نباید تصورکرد که مهندسی معدن تنها محدود به اکتشاف و استخراج معدن می‌شود بلکه قلمرو فعالیت این رشته بسیار وسیع‌تر از کار در معدن است. برای مثال یک مهندس معدن می‌تواند به اکتشاف ساختاری بپردازد. یعنی به منظور اطلاع از وضعیت زمین یک سری تحقیقات و عملیات زمین‌شناسی انجام دهد که این کار برای ساختن یک ساختمان بزرگ، شهرک،کارخانه و یا ایجاد راه‌ها و بزرگراه‌ها ضروری می‌باشد چون باید در آغاز از ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی زمین مورد نظر اطلاع داشت و سپس بر اساس آن ساختمان را طوری ساخت که نشست نامتقارن نکرده و پی طبیعی آن بتواند باری را که برآن وارد می‌شود را تحمل کند.
توانایی‌های جسمی، علمی و روانی مورد نیاز و قابل توصیه
وقتی صحبت از مهندسی معدن و علوم مرتبط با آن می‌شود، بسیاری از ما به یاد علم زمین‌شناسی می‌افتیم و به راستی نیز زمین‌شناسی ارتباطی تنگاتنگ با مهندسی معدن دارد و دانشجوی این رشته باید به زمین، مباحث زمین‌شناسی و بررسی‌های داخل زمین علاقه‌مند باشد.اما چرا با وجود اهمیت درسی زمین‌شناسی در این رشته، مهندسی معدن جزو رشته‌های گروه آزمایشی علوم ریاضی است؟
درکار معدن ما با حجم وسیعی از اطلاعات روبه‌رو هستیم مثلاً نقشة زمینی به مساحت 1300 کیلومتر مربع را در اختیار ما قرار می‌دهند تا در آن به دنبال معدن بگردیم. حال اگر برای یافتن معدن وجب به وجب این زمین را بگردیم کار بیهوده‌ای انجام داده‌ایم بلکه باید قسمت‌های پر پتانسیل زمین را انتخاب نموده و برای مثال از 1300 کیلومتر موجود حدود 100 کیلومتر یعنی 5 یا 10 درصد مساحت کل را انتخاب کرده و در این مقدار به دنبال معدن بگردیم و چنین کاری تنها با استفاده از ریاضیات امکان پذیر است.
از فاکتورهای مهم در موفقیت یک عملیات انفجاری، خرد‌شدگی مناسب است چرا که اگر قطعات خرد شده حاصل از انفجار به دقت پیش‌بینی گردد، عملیات متعاقب استخراج به خوبی طراحی شده و هزینه کلی معدن در یک سطح مینیمم نگاه داشته می‌شود که این کار به یاری مدل‌های ریاضی امکان‌پذیر است. یعنی به یاری مدل‌های ریاضی می‌توان ابعاد قطعات خرد شده را پیش‌بینی نمود و در کل به یک طرح انفجاری بهینه دست یافت.
چون بخشی از کار مهندسی معدن مانند نقشه‌برداری در زیر زمین انجام می‌شود دانشجوی این رشته باید از نظر جسمی توانایی خوبی داشته و قدرت کار در معدن را که بیشتر در خارج از شهر وگاه در نقاط دور افتاده قرار دارد، داشته باشد. به همین دلیل بیشتر دانشجویان دختر این رشته با مشکلات کاری روبه‌رو می‌شوند به غیر از تعداد محدودی از آنها که در آزمایشگاه‌ها و مراکز طراحی معدن فعالیت می‌کنند.
گرایش‌های رشته‌ی مهندسی معدن
رشته‌ی مهندسی معدن دارای دو گرایش اکتشاف و استخراج معدن است که دانشجویان اکتشاف درباره‌ی مکانیک، سنگ زمین‌شناسی ساختمانی، ژئوفیزیک (اکتشاف زمین از طریق فیزیک) و زمین‌شناسی معدنی مطالعه می‌کنند و دانشجویان استخراج در زمینه‌هایی مانند حفاری، آتشباری، نگهداری، ترابری و اصول طراحی معدن و فراورده‌های مواد معدنی آموزش می‌بینند.
معرفی گرایش استخراج معدن
خیلی مهم است که شما چه نگاهی به این رشته دارید و چگونه این آمادگی را در خود ایجاد کرده‌اید که رشته‌ی معدن را انتخاب می‌کنید ولی به هر حال بسیاری از مدیران کشور ما موفقیت خود را در پس ذخائر عظیم و معادن غنی کشور ما کسب کرده‌اند. استخراج کانی‌ها از معادن و تبدیل آنها به فلزات یا مواد ارزشمند دیگر و استفاده از آنها در داخل یا خارج کشور تمامی فرآیند این بخش بزرگ اقتصادی است. نمونه‌برداری‌های سطحی و نقشه‌های ماهواره‌ای در تشخیص ذخایر معادن و یا شناسائی معادن نقش اساسی ایفا می‌کنند. مهندسی معدن با رشته‌های زمین‌شناسی، شیمی و جغرافیا ارتباط نزدیک دارد و دانش‌آموزی که این رشته را انتخاب می‌کند باید در دروس فیزیک و ریاضی پایه‌ی قوی داشته باشد.
در رشته‌ی مهندسی معدن، به دلیل غنی بودن خاک کشور از مواد معدنی، زمینه‌های مختلف کاری، به خصوص در مناطق خارج از شهر، فراهم است. در این رشته مهندسان هر دو گرایش با همکاری یکدیگر می‌توانند موفق باشند. مثلاً برای استفاده از یک معدن مس، ابتدا مهندسین اکتشاف با تهیه‌ی نقشه و انواع نمونه از خاک و جنس سنگ منطقه، به تعیین دقیق محل معدن می‌پردازند. ضمناً مهندسین اکتشاف، بررسی‌های لازم را در زمینه‌هایی همچون اقتصادی بودن بهره‌برداری از معدن و. . . انجام می‌هند سپس مهندسین استخراج با استفاده از فنون آتشباری و حفاری، اقدام به حفر تونل‌های زیرزمینی و استخراج مواد به روش‌های مختلف می‌نمایند. البته در مواردی ممکن است فقط نیاز به استخراج مواد از معادن روباز باشد. با پیشرفت‌های علم مهندسی معدن می‌توان با استفاده از نقشه‌های ماهواره‌ای و نمونه‌برداری‌های سطحی، می‌توان پی به وجود معادن و ذخایر موجود در اعماق زمین برد و نسبت به استخراج آنها اقدام کرد.
رشته‌های مشابه و نزدیک به این رشته
گرایش اکتشاف با رشته‌ی زمین‌شناسی و گرایش استخراج با رشته‌ی عمران، متالوژی و شیمی معدنی ارتباط نزدیکی دارد.
آینده شغلی و بازار کار
آیا می‌دانید که ایران دومین تولید کننده‌ی سنگ ساختمانی و نما و سومین تولید کننده‌ی گچ در جهان است؟
آیا می‌دانید که رگه‌های مس مانند کمربند سبزی از شمال تا جنوب کشورمان کشیده شده است؟
و آیا می‌دانید که با وجود بیش از 2250 معدن فعال درسطح کشور، ما اطلاعات بسیار ناچیزی از منابع زیرزمینی کشورمان داریم؟
این‌ها همه بیانگر منابع غنی معدنی کشورمان است و اینکه باید برای بخش معدن بعنوان مبنای اصلی توسعه‌ی بخش‌های اقتصادی واجتماعی کشور، اهمیت بیشتری قائل شد تا بتوان به یاری این بخش قدم‌های مؤثری در جهت خودکفایی کشور و رهایی از اتکاء به درآمد نفت برداشت و البته برای توسعه و پیشرفت این بخش حضور کارشناسان و متخصصان مهندسی معدن یک ضرورت انکار ناپذیر است.
در حال حاضر ما به کارشناسان تکنولوژی به خصوص در زمینه‌ی فرآوری نیاز مبرم داریم.، چرا که راه یافتن به بازار‌های جهانی تنها از طریق کنترل کیفیت و استاندارد کردن محصولات معدنی مقدور خواهد بود.
یکی از عوامل توسعه نیافتگی بخش معدن کشور مسائل مربوط به اکتشاف صنعتی است چرا که ما در خصوص اکتشافات معدنی تازه در شروع کار هستیم و آنچه انجام شده در مقابل کار‌های باقی‌مانده جزء کوچکی را تشکیل می‌دهد. همچنین در کشور ما هنوز مواد معدنی اولویت‌دار از نظر اکتشافی مشخص نشده و هنوز ترسیم درست و روشنی از وضعیت زمین‌شناسی و اقتصادی کشور موجود نیست و اطلاعات و آمار مربوط به ذخایر قطعی کشور ناقص و مبهم است و وضعیت معادن متروکه نیز نا مشخص می‌باشد.
در کل می‌توان نتیجه گرفت که امروزه ما نیاز‌مند فارغ‌التحصیلان علاقه‌مند و خلاق مهندسی معدن هستیم تا بتوانیم بدون وابستگی به کارشناسان خارجی شاهد رونق و افزایش صادرات این بخش باشیم البته در حاضر نیز بخش معدن یکی از بخش‌های فعال و پویای کشور است. علاوه بر وزارت معادن و فلزات فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در وزارت نفت در زمینه‌ی حفاری، وزارت نیرو در زمینه‌ی آب‌های زیرزمینی، کارگاه‌های وزارت راه و ترابری برای حفاری راه‌ها وتونل‌ها، شرکت مترو و سازمان انرژی اتمی مشغول به کار شوند.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر
در هر دو گرایش اکتشاف و استخراج در حال حاضر کشور نیاز به متخصصان در این زمینه دارد. اما نکته مهم و کلیدی که اهمیت نیاز به این متخصصان را بیشتر می‌کند، قدم‌های موثری است که در جهت خودکفایی کشور و رهایی از اتکا به درآمد نفت باید برداشته شود و بدون تردید معادن و استعداد و توان معادن، مهم‌ترین پشتوانه حرکت صنعتی در کشور می‌باشد.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط استاد علی قاسمی با ما تماس بگیرید.