هدف و ماهیت
حیات در کره‌ی زمین که مدام در جنب‌وجوش و حرکت است، بیشترین انرژی جنبشی، گرمایی و شیمیایی خود را از نفت می‌گیرد. در واقع به یاری این ماده حیاتی است که کوچک‌ترین موتور ماشین تا غول‌آساترین ناوگان‌های سنگین به حرکت در می‌آید و هزاران نوع تولیدات و مصنوعات صنایع سنگین و جدید پتروشیمی، کودهای شیمیایی، فرآورده‌های دارویی، پارچه ها و الیاف مصنوعی، پلاستیک‌ها، چسب‌ها، فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی و پوشش‌های استحفاظی ساخته می‌شود. خوشبختانه کشور ما که در دل خلیج نفت‌خیز فارس آرمیده است، به عنوان یکی از منابع و معادن بزرگ نفت و گاز جهان به شمار می‌رود. از همین‌رو تربیت انسانی متخصص و کارآمد برای بهرهبرداری درست و بهینه از این سرمایه‌ی خدادادی و جواب‌گویی افراد به نیازهای آتی صنعت نفت کشور، بسیار ضروری است. به همین منظور مجموعه‌ی کارشناسی مهندسی رشته مهندسی نفت که دارای چهار گرایش مهندسی اکتشاف نفت، مهندسی استخراج نفت – مخازن نفت، مهندسی استخراج نفت – حفاری و مهندسی استخراج نفت – بهره برداری از منابع نفت می‌باشد، در دانشگاه صنعت نفت از سال 1378 دایر شده است.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
علاوه بر دو درس ریاضی و فیزیک که دو درس پایه در تمامی رشته‌های مهندسی از جمله رشته‌ی مهندسی نفت است، درس زبان انگلیسی نیز در این رشته اهمیت ویژه‌ای دارد. چون در دانشگاه صنعت نفت از منابع انگلیسی برای دروس تخصصی استفاده می‌شود. همچنین در این دانشگاه تنها از بین داوطلبان مرد دانشجو پذیرفته می‌شود. چون نوع کار فارغ‌التحصیلان این رشته سنگین است و محیط کارشان نیز خارج از شهر است، دانشجویان این دانشگاه از بین داوطلبان مرد انتخاب می‌شوند برای مثال یک مهندس حفاری در وزارت نفت باید 15 روز خارج از شهر و دور از خانواده باشد و سپس یک هفته مرخصی دارد. شرایطی که مطمئناً برای خانم‌ها دشوار می باشد.
معرفی گرایش‌های این رشته
رشته‌ی مهندس نفت تا پیش از سال 78 به عنوان یکی از گرایش‌های مهندسی شیمی مطرح بود اما از سال 78 با همت دانشگاه صنعت نفت، این رشته که رکن اصلی یکی از بخش‌های عمده صنعت نفت یعنی اکتشاف و استخراج نفت و گاز است از مهندسی شیمی جدا شد و در چهار گرایش اکتشاف، مخازن، حفاری و بهره برداری از منابع نفت ارائه گردید. رشته‌ای که اساس دروس آن مبتنی بر مکانیک سیالات، دینامیک گازها، ترمودینامیک سیالات، انتقال جرم و اقتصاد مهندسی است و هدف آن تربیت مهندسین کارآمدی است که بتوانند روش‌های بهینه‌ی بهرهبرداری از منابع نفت و گاز را طراحی و اجرا کنند.
اکتشاف
متوسط از هر هشت حفاری، یک حفاری به نفت می‌رسد که این آمار در مناطقی که به هیچ وجه سابقه‌ی حفاری وجود نداشته است، بدتر نیز می‌باشد. به همین دلیل دانشمندان در جستجوی روش‌های نوینی برای پیدا کردن نفت در اعماق زمین هستند تا بتوان با حفاری کمتر، هر چه زودتر به نفت دست یافت. کاری که در حیطه‌ی عمل مهندسین اکتشاف نفت می باشد اولین مرحله برای بهرهبرداری یا برداشت نفت، کشف حوزه‌های نفتی است که این کار توسط لرزه‌نگاری انجام می‌گیرد. مهندسین اکتشاف، امواج صوتی را به اعماق زمین فرستاده و سپس امواج برگشتی را اندازه‌گیری و پردازش می‌کنند تا به وجود یا عدم وجود نفت در درون زمین پی ببرند. بعبارت دیگر این گرایش ارتباط نزدیکی با زمین‌شناسی دارد.
حفاری
ناگهان انفجاری صورت می‌گیرد و سپس طلای سیاه از دل زمین فوران می‌کند و یک حوزه‌ی نفتی جدید پدیدار می‌شود. سال‌هاست که چنین صحنه‌ای را در فیلم‌های سینمایی می‌بینیم، راهی ساده و ارزان برای رسیدن به ماده‌ی حیاتی نفت، اما حقیقت این است که برای رسیدن به یک حوزه‌ی نفتی باید حفاری کرد کاری که به تخصص، وقت و هزینه بسیاری نیاز دارد. هزینه‌ی حفاری یک چاه حدود 5 میلیون دلار است کل حفاری حدود20% این هزینه را در بر می‌گیرد.
وقتی مته‌ی الماس برای استخراج نفت به عمق چند هزار متری زمین فرو می‌رود باید خاک و سنگ کنده شده را به طریقی بیرون آورد که اینکار توسط گل حفاری انجام می‌گیرد. یعنی سیالی توسط لوله‌های حفاری به داخل زمین رفته و کنده‌های حفاری را به سطح زمین می‌آورد. گفتنی است که این ماده بسیار گران است و به همین دلیل اگر به جای استفاده از گل حفاری روش دیگری مثل نیروی هوای فشرده برای بیرون آوردن کنده‌ها استفاده گردد، هزینه‌ی حفاری به مراتب پایین خواهد آمد و اینجاست که نقش مهم یک مهندس حفاری آشکار می‌شود، چون یک مهندس حفاری روش‌هایی را ارائه می‌دهد که هزینه‌ی حفاری را پایین آورده و راندمان را بالا می‌برد. همچنین با توجه به شرایط و خصوصیات زمین‌شناسی و اقلیمی منطقه، نحوه‌ی حفاری را که می‌تواند افقی، عمودی و یا جهت دار باشد، تعیین کند.
یکی از وظایف مهندسی حفاری بررسی خاک زمین حفاری است تا با توجه به نوع خاک، مته‌ی مورد نیاز برای استخراج و حفاری به کار برده شود. همچنین متخصص این گرایش تعیین می‌کند که چه نوع موادی باید در گل حفاری استفاده شود تا مواد فوق موجب ریزش دیواره‌های چاه نگردد. طراحی تجهیزات حفاری و انجام عملیات در مناسب‌ترین شرایط و ارزیابی اثرات تکنولوژی حفاری و استخراج بر محیط زیست کشور و ارائه‌ی راه‌های مناسب برای جلوگیری از تخریب آن، جزو فعالیت‌های فارغ‌التحصیل این گرایش است.
مخازن نفت و گاز
به صخره‌ی رسوبی حاوی مواد نفتی، که زیر لایه‌ی غیر نفوذی تشکیل شده و دارای شکل ویژه‌ای از ساختمان زمین (عموماً یک قدیس) است، مخزن نفت گفته می‌شود. یعنی مخازن نفت چیزی شبیه به مخازن آب نیست که یک حوض یا بشکه‌ی بزرگ باشد بلکه این مخازن حفره‌های زیرزمینی هستند که نفت در آنجا وجود دارد. و مهندس حفاری، متخصصی است که انتخاب و ارائه‌ی روش‌های علمی برای افزایش برداشت از مخازن نفت و گاز و جلوگیری از زوال این مخازن بر عهده‌ی او می‌باشد.
دانش مهندسی مخازن به این می‌پردازد که ما در یک حوزه‌ی نفتی در اعماق زمین مثلاً در عمق 2 یا 3 هزار متری چه مقدار نفت و گاز داریم و چه مقدار از آن قابل دسترسی می‌باشد و با چه سرعتی می‌توان از مخزن مورد نظر برداشت کرد.مهندسی نفت گرایش مخازن، نوع مخزن نفت یا گاز و همچنین فشار، دما و عمق آن از سطح زمین را مشخص می‌کند. زیرا موارد فوق در نحوه‌ی برداشت و استخراج نفت از مخازن تأثیر دارد.
بهرهبرداری از منابع نفت
مهندس بهرهبرداری از منابع نفت، مهندسی است که راه‌ها و روش‌های بهرهبرداری بهینه از مخازن نفت را ارائه می‌دهد. یعنی با توجه به نوع مخزن نفت تعیین می‌کند که به یاری کدامیک از روش‌های موجود، تزریق گاز، تزریق آب، تزریق مواد پلیمری و یا ازدیاد حرارت می‌توان نفت را راحت‌تر و مقرون به صرفه‌تر بهرهبرداری کرد.
امروزه اکثر مخازن نفت کشور ما دچار افت فشار شده‌اند به همین دلیل نفت به صورت طبیعی به سطح زمین نمی‌رسد و در نتیجه حضور مهندسین بهرهبرداری از منابع نفت، یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. افرادی که با استفاده از روش‌های علمی بهتر و اصولی‌تر، از مخازن نفتی بهرهبرداری می‌کنند.
کشف یک مخزن نفتی به مهندسی اکتشاف، روش رسیدن به مخزن به مهندسی استخراج، شبیه‌سازی و تعیین فشار، دما و نوع مخزن به مهندسی مخازن و نحوه‌ی بهرهبرداری از مخزن به مهندسی بهره برداری از منابع نفت باز می‌گردد.
طراحی فرآیندهای نفت
کارشناسی طراحی فرآیندهای صنایع نفت، پس از بررسی نیازهای تخصصی در این زمینه در کمیته‌ی مهندسی شیمی گروه فنی و مهندسی شورای عالی برنامه‌ریزی گشته است. مجموعه‌ی کارشناسی طراحی فرآیندهای صنایع نفت یکی از مجموعه‌های آموزش عالی فنی و مهندسی می‌باشد که هدف آن آموزش و تربیت متخصصان طراحی فرآیندهای مورد استفاده در صنایع پالایش نفت و گاز و صنایع پتروشیمی است. دروس این مجموعه ترکیبی از دروس عمومی، علوم پایه و دروس مهندسی شیمی و همچنین مطالب تخصصی در زمینه‌ی طراحی فرآیندهای شیمیایی می‌باشد.
فارغ التحصیلان این دوره توانایی کافی در احراز مشاغل و ایفای نقش‌های زیر را دارند
انجام محاسبات و تعیین مشخصات وسائل، دستگاه‌ها و فرآیندهای شیمیایی که در صنایع نفت مورد استفاده قرار می‌گیرد، منظور از طراحی فرآیند در صنایع نفت استفاده از داده‌های موجود به منظور محاسبه و تعیین مشخصات فنی یک دستگاه، یک واحد یا یک کارخانه تا حد تشکیل شمای جریان فرآیند کامل (پروسس فلودیاگرام) می‌باشد.
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر (کارشناسی ارشد و …)
این رشته در مقطع کارشناسی ارشد در 3 گرایش در داخل کشور تدریس می‌گردد.
رشته‌های مشابه و نزدیک به این رشته در حال حاضر
با توجه به وجود گرایش طراحی فرآیندهای صنایع نفت در رشته مهندسی شیمی، این دو رشته دارای برخی تشابهات می‌باشند.
آینده‌ی شغلی و بازار کار
قطعاً اولین بازار کار موجود برای فارغ‌التحصیلان این رشته وزارت نفت است اما دانشگاه صنعت نفت در حال حاضر دانشجویان این رشته را بورسیه نمی‌کند. بلکه اگر سطح علمی دانشجویی خوب باشد، در نهایت جذب وزارت نفت می‌شود. البته در حال حاضر بیش از 70 درصد از دانشجویان جذب وزارت نفت می‌شوند و مابقی آن‌ها نیز جذب صنایع شیمیایی خصوصی می‌شوند چرا که بیشتر واحدهای رشته‌ی مهندسی نفت با رشته‌ی مهندسی شیمی مشترک می‌باشد.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر
با توجه به وجود میدان‌های نفتی و گازی عظیم در کشور، همچنین کشف میدان‌های جدید و لزوم گسترش سرمایه گذاری‌های لازم در امر نفت و گاز، حضور متخصصان این رشته بیش از پیش احساس می‌شود.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط استاد علی قاسمی با ما تماس بگیرید.