هدف و ماهیت
زمین و کشاورزی از دیرباز همواره مورد توجه انسان است، چرا که اصلی‌ترین منبع تأمین نیازهای غذایی برای انسان بوده است. با توجه به اینکه امروزه تمام صنایع از علم و دانش خاص خود برخوردار می‌باشند صنعت کشاورزی نیز به متخصصانی ویژه کشاورزی و در رابطه با آن نیازمند است که بتواند با استفاده از علم و دانش خود قابلیت‌ها و توانایی‌های کمی و کیفی این صنعت را افزایش دهند. همچنین با توجه به اهمیت و گستره‌ی این صنعت، امروزه نمی‌توان تمام موارد و مطالب پیرامون صنعت کشاورزی را در یک رشته مهندسی کشاورزی یا گرایش خلاصه کرد لذا با ایجاد گرایش‌های مختلف، هر قسمت از این صنعت بطور خاص مورد توجه قرار می‌گیرد
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
اقتصاد کشاورزی
رشته‌ی مهندسی اقتصاد کشاورزی نیز مثل دو رشته مهندسی کشاورزی آبیاری و مهندسی ماشین‌های کشاورزی تنها از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دانشجو می‌پذیرد چرا که دانشجوی رشته مهندسی کشاورزی باید بتواند به خوبی محاسبه کرده و اطلاعات به دست آمده را تجزیه و تحلیل کند. یعنی بعد از این که اطلاعات فنی مورد نیاز خود را از متخصصان کشاورزی در بخش‌های مختلف اعم از آبیاری، زراعت، خاک‌شناسی، علوم دامی و سایر متخصصان دریافت کرد، یک برنامه عملی مناسب در زمینه مقدار نیروی کار دائمی یا فصلی، نوع ماشین‌آلات مصرفی و الگوی بهینه تقاضا و مصرف بخش‌های مختلف کشاورزی تعیین نماید و البته چنین کاری نیاز به ریاضی و آمار قوی و آشنایی با اصول کشاورزی دارد.
به تجربه ثابت شده است که داوطلبان گروه آزمایشی ریاضی و فیزیک به دلیل اینکه پایه ریاضی آن‌ها قوی است در رشنه مهندسی کشاورزی موفق‌تر هستند.
در ضمن دانشجویی که به کشاورزی علاقه دارد و از کار و فعالیت در مزارع و دامداری‌ها لذت می‌برد، می‌تواند در رشته مهندسی کشاورزی پیشرفت کند چون یک فارغ‌التحصیل مهندسی اقتصاد کشاورزی نمی‌تواند از محیط‌های روستایی و قطب‌های تولید کشاورزی فاصله بگیرد و در پشت میز محاسبات اقتصادی خود را انجام دهد.
آبیاری
رشته مهندسی کشاورزی دارای 10 رشته است که در این میان سه رشته‌ی مهندسی آبیاری، مهندسی اقتصاد کشاورزی و مهندسی ماشین‌های کشاورزی از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دانشجو می‌پذیرند به عبارت دیگر در این سه رشته دانشجویان باید بر دروس ریاضی و فیزیک مسلط بوده و بتوانند به خوبی تجزیه و تحلیل کرده و محاسبه کنند و از عهده دروس مهم رشته مهندسی کشاورزی از قبیل نقشه‌برداری یا استاتیک برآیند.
ماشین‌های کشاورزی
بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری تصور می‌کنند که مهندسی ماشین‌های کشاورزی همان مهندسی مکانیک است در حالی که این رشته در مقطع کارشناسی حدفاصل رشته مهندسی کشاورزی و مهندسی مکانیک می‌باشد و دانشجویان این رشته باید از هر دو علم اطلاعات کافی داشته باشند.
اگر دانشجوی ماشین‌های کشاورزی شرایط محصولات زراعی و باغی را نداند، طراحی او در عمل موفق نخواهد بود. به عنوان مثال اگر بخواهد یک ماشین دروگر گندم را طراحی کند باید بداند که گندم در زمان برداشت چه خصوصیاتی دارد؟ تراکم کاشت آن چگونه است و چه انتظاراتی از ماشین دروگر می‌رود و بعد از برداشت چه عملیاتی باید بر روی گندم انجام گیرد؟ جنس خاک چیست؟ شیب زمین چند درصد است؟ مزرعه وسیع است یا اینکه قطعه کوچکی است؟ و سوالاتی از این دست که پاسخ به همه آن‌ها نیاز به یک دید کلی از کشاورزی دارد و این دید کلی را دانشجو با خواندن دروس پایه و اصلی کشاورزی کسب می‌کند.
یک مهندس ماشین‌های کشاورزی علاوه بر طراحی ماشین باید کاربرد ماشین را نیز بیاموزد. به همین دلیل دانشجویان در مقطع کارشناسی بیشتر با کاربرد ماشین‌های کشاورزی آشنا می‌شوند و در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا به طراحی ماشین‌های کشاورزی می‌پردازند. همچنین دانشجوی رشته مخندسی کشاورزی باید در دو درس ریاضی و فیزیک قوی و توانمند باشد چون دروس رشته مهندسی کشاورزی ارتباط زیادی با این دو درس دارد. برای مثال دانشجوی ماشین‌های کشاورزی باید از مقاومت قطعات ماشین‌های کشاورزی اطلاع داشته باشد. در نتیجه لازم است دروسی از قبیل مقاومت مصالح و استاتیک بخواند. و باز به همین دلیل دانشجویان رشته مهندسی کشاورزی از بین داوطلبان گروه ریاضی و فیزیک انتخاب می‌شوند.
معرفی گرایش‌های مقطع کارشناسی
رشته مهندسی کشاورزی در مقطع لیسانس دارای سه گرایش اقتصاد کشاورزی، آبیاری، ماشین‌های کشاورزی در گروه علوم ریاضی می‌باشد که در زیر به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
اقتصاد کشاورزی
بازار محصولات کشاورزی به دلیل اینکه در بسیاری از موارد پیوستگی تولید را ندارد و متغیرهایی مثل آب و هوا و خاک بر آن اثر می‌گذارد، به مطالعه تخصصی ویژه‌ای نیازمند است یعنی کارشناس و متخصص این بخش علاوه بر آشنایی با مسائل کشاورزی از قبیل اصول زراعت و بازارهای محصولات کشاورزی باید با اصول و مبانی علم اقتصاد مثل اقتصاد خرد و کلان نیز آشنا باشد.
مهندسی اقتصاد کشاورزی قوانین کلان اقتصاد را در بخش کشاورزی پیاده می‌کند تا بتوان از امکانات و منابع موجود بهترین استفاده را کرد و بیشترین سود را به دست آورد. به عبارت دیگر در این علم مسائل اقتصادی در بخش کشاورزی اعمال می‌شود تا با استفاده از منابع موجود اعم از زمین، آب، کود، بذر نیروی انسانی و سرمایه حداکثر محصول و حداکثر سود به دست آید.
مهندسی اقتصاد کشاورزی رشته‌ای است که تلاش می‌کند از یک سو فعالیت کشاورزان و مدیران واحدهای کشاورزی را بهینه کند و از سوی دیگر در بهبود برنامه‌ریزی سیاستمداران و مدیران دولتی در بخش کشاورزی نقش داشته باشد.
دروس اختصاصی دو رشته‌ی اقتصاد گرایش اقتصاد کشاورزی و رشته مهندسی کشاورزی یکی است اما دانشجویان رشته‌ی اقتصاد گرایش اقتصاد کشاورزی پایه‌ی رشته تحصیلی‌شان بر علم اقتصاد استوار است و دانشجویان رشته‌ی مهندسی اقتصاد کشاورزی پایه‌ی دروسشان بر دانش کشاورزی استوار شده است و بدون شک یک دانشجوی اقتصاد کشاورزی به دلیل عدم آشنایی با دانش کشاورزی و عوامل طبیعی از قبیل آب، خاک و هوا نمی‌تواند در این رشته کارایی لازم را داشته باشد.
به عبارت دیگر هدف از رشته مهندسی کامپیوتر تربیت کارشناسی است که با تکیه بر معلومات و تجاربی که می‌اندوزند بتوانند سمت‌هایی چون مجری، برنامه‌ریز، تحلیل‌گر برنامه‌های کشاورزی و اقتصاد کشاورزی را عهده‌دار شوند. داوطلب باید از روحیه‌ی کارکردن در محیط‌های روستایی و قطب‌های تولید کشاورزی و دانش قوی ریاضی دبیرستان برخوردار و به فعالیت‌های پژوهشی، ارشادی و مشورتی در زمینه‌های علوم اقتصادی و اجتماعی روستایی و کشاورزی علاقه‌مند باشد. طول دوره 4 سال است و دورس شامل 20 واحد دروس عمومی، 23 واحد دروس علوم پایه، 49 واحد دروس اصلی کشاورزی است که پس از آن‌ها واحدهای اختصاصی اصول مربوط به اقتصاد خرد و کلان دانشجویان، نظام‌ها و اندیشه‌های اقتصادی اسلامی، اصول اقتصادی و کاربرد آن در کشاورزی و منابع طبیعی ریاضیات و آمار کاربردی در اقتصاد، مدیریت، بازاریابی، حسابداری و تعاون، مبانی علوم اجتماعی و تحلیل سیستم‌ها در 43 واحد تعلیم داده می‌شود. فارغ‌التحصیلان عنوان مهندس کشاورزی در رشته اقتصاد را دارا می‌شوند. بعضی مراکز جذب فارغ‌التحصیلان عبارت است از: واحدهای اجرایی، تحقیقاتی، آموزشی و خدماتی کشاورزی در بخش‌های دولتی تعاونی و خصوصی. امکان ادامه تحصیل تا سطح کارشناسی ارشد و دکتری در داخل کشور و تا سطوح بالاتر در خارج از کشور وجود دارد.
آبیاری
علم آبیاری، علم آب و خاک است و دانشجویان این رشته درباره‌ی نحوه‌ی رساندن آب تا مزرعه توسط کانال‌ها یا لوله‌های انتقال آب و شبکه‌های توزیع آب در زمین زراعی، تامین نیاز محصولات زراعتی و باغی با روش‌های مختلف آبیاری، خارج ساختن آب‌های اضافی از پیرامون ریشه به منظور تنفس ریشه‌ی گیاه توسط شبکه‌های زه‌کشی و احداث سدهای انحرافی و خاکی برای آبیاری کشاورزی آموزش می‌بینند.
دانشجویان رشته‌ی آبیاری بخشی از دروس رشته‌ی مهندسی عمران آب و بخشی از دروس رشته‌ی کشاورزی را مطالعه می‌کنند. چرا که هدف این رشته استفاده از آب در کشاورزی است. بنابراین یک مهندس آبیاری باید با آب و ویژگی‌های آن، طریقه استحصال آب، طریقه انتقال آب به محل مصرف و طریقه مصرف آب آشنا باشد و برای تسلط به موارد فوق لازم است که از دانش‌های دیگری از قبیل زمین‌شناسی، هواشناسی، خاک‌شناسی، گیاه‌شناسی، طراحی و ساخت تاسیسات آبی و مکانیزم مصرف آب توسط خاک و گیاه اطلاع داشته باشد.
برای مثال باید بداند که یک باغ به چقدر آب نیاز دارد و گیاه باغی چه فرقی با گیاه علوفه‌ای دارد؟ یا اینکه بداند در کشت سنتی، کشت مکانیزه و کشت آبیاری تحت فشار چقدر آب مصرف می‌شود و همچنین باید بداند که یک سد چه ارتفاع، عرض، حجم و بیرون‌ریزی آب باید داشته باشد.
مهندس عمران آب، سازه‌های آبی را طراحی می‌کند اما مهندس آبیاری طراحی‌های هیدرولیکی تاسیسات آبی را انجام می‌دهد. برای مثال مهندس آبیاری حجم، ارتفاع و عرض سد را تعیین می‌کند و مهندس عمران مشخص می‌کند که سد مورد نظر باید با چه آماتور و سیمانی ساخته شود و مقاومت آن چقدر باید باشد.
هدف دوره تربیت کارشناسان کارآموزی است که بتوانند علاوه بر عهده‌دار شدن مسئولیت در رشته‌های آبیاری و امور آب کشور در برنامه‌ریزی و آموزش علوم آبیاری و زه‌کشی منشاء خدمات شایسته باشند.
طول این دوره 4 سال است که طی آن دانشجویان با فراگرفتن 20 واحد دروس عمومی، 31 واحد دروس علوم پایه ، 30 واحد دروس اصلی کشاورزی و 54 واحد دروس تخصصی نظری، عملی و کارهای صحرایی مهارت‌های لازم برای انجام دادن امور فوق را کسب می‌کنند.
داوطلبان باید در علوم پایه‌ی ریاضی و تجربی قوی، در رابطه با آب، خاک و مصرف بهینه‌ی آب علاقه‌مند و برای اشتغال در کارهای صحرایی دارای توان جسمی کافی و روحیه‌ی لازم باشند. فارغ‌التحصیلان می‌توانند تا سطح کارشناسی ارشد و بالاتر ادامه تحصیل دهند و یا در وزارت کشاورزی و امور آب سازمان‌های آب منطقه‌ای وزارت نیرو، واحد آب وزارت جهاد کشاورزی و مهندسان مشاور رشته‌ی آب کشور به کار اشتغال ورزند.
ماشین‌های کشاورزی
آیا حضور مهندسین ماشین‌های کشاورزی در کارخانجات ساخت ماشین‌های کشاورزی امری ضروری است؟
شاید به نظر شما پاسخ این سوال واضح و روشن است و اصلاً نیازی به طرح چنین سوالی نیست. اما حقیقت این است که عده‌ای معتقدند یک مهندس مکانیک نیز می‌تواند مسئولیت مهندس ماشین‌های کشاورزی را بر عهده گرفته و ماشین‌های کشاورزی را طراحی کند. در حالیکه اگر یک مهندس طراح از خواص مکانیکی محصولات کشاورزی اطلاع نداشته باشد، نتیجه کار کیفیت خوبی نخواهد داشت. برای مثال اگر قرار است در یک کارخانه تراکتورسازی، تراکتوری برای درو کردن خوشه‌های گندم طراحی شود، باید تیغه کمباین برای بریدن این محصول حساب شده باشد و زاویه برش مشخص گردد و البته این کار در حیطه‌ی تخصص مهندس ماشین‌های کشاورزی است. خوشبختانه در حال حاضر مدیران کارخانجات ساخت ماشین‌های کشاورزی نیز به همین نتیجه رسیده‌اند و فارغ‌التحصیلان این رشته بطور نسبی از فرصت‌های شغلی خوبی برخوردارند.
آبیاری
آیا می‌دانید که در کشور ما هر ساله بیش از 75 درصد از آب استحصالی به هدر می‌رود؟ و در حالیکه میزان کشت آبی کشور و همچنین نیاز واقعی آبی زمین‌های زراعی و باغات، نباید از 20 میلیارد متر مکعب آب افزون‌تر باشد، هر ساله 82 میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود تصور می‌کنید که به چه دلیل هر ساله بخش اعظم این منبع بزرگ حیاتی در کشور ما تلف می‌شود؟
کارشناسان و متخصصان آبیاری معتقدند که مشکل اصلی، آبیاری سنتی است. زیرا در آبیاری سنتی به علت روان بودن آب و قرار گرفتن در معرض خورشید و مجاورت با بادهای موسمی و غیرموسمی، تبخیر آب بسیار زیاد است. از سوی دیگر در آبیاری سنتی با استفاده از رودخانه‌ها و ریزش‌های جوی، صرف نظر از فرو رفتن آب در زیر زمین که منجر به اتلاف بخش بزرگی از آب می‌شود، موجبات رویش علف هرز و پراکندگی بذر در باغ یا مزرعه را فراهم می‌سازد و بالاخره در این روش بسیاری از کشاورزان بیش از حد نیاز، گیاهان را آبیاری می‌کنند و حتی به میزان 3 برابر نیاز واقعی گیاه به مزرعه آب هدایت می‌شود و چون آب یکی از عمده اقلام هزینه می‌باشد، قیمت تمام شده تولیدات کشاورزی نیز با مصرف آب اضافی، به میزان چشمگیری افزایش می‌یابد.
از همین‌جا می‌توان به نقش مهم فارغ‌التحصیلان مهندسی آبیاری و نیاز جامعه ما به این دسته از متخصصان پی برد با افرادی که با طراحی روش‌های آبیاری نوین نه تنها از تلفات آب جلوگیری می‌کنند بلکه با به حداقل رساندن تنش گیاهی در جذب آب و کمک به گسترش ریشه‌های مرئی در اعماق پایین‌تر خاک، میزان محصول در واحد سطح را در مواردی به میزان 2 تا 3 برابر افزایش می‌دهند و باعث بالا بردن کیفیت تولید نیز می‌شوند. برای مثال امروزه مهندسین آبیاری ایرانی با ابداع شیوه‌ی آبیاری قطره ثقلی توانسته‌اند به اهداف باارزشی از جمله صرفه‌جویی 70 درصدی، ازدیاد محصول در واحد سطح، عدم نیاز به پمپ و نیروی الکتریسیته، عدم نیاز به مدیریت متبحر و گران قیمت، عدم گرفتگی قطره‌چکان‌ها، لازم نبودن سرمایه اولیه زیاد، آموزش سریع و چند روزه به زارعان و در نهایت افزایش درآمد کشاورزان و سرمایه‌گذران در این بخش اشاره کرد که همه این موارد، در دراز مدت در صورت عمومیت یافتن آن در سطح مزارع کشور، سبب خواهد شد تا بتدریج از واردات مواد غذایی بی‌نیاز شده و از مهاجرت روستائیان به شهرها به طرز مطلوبی جلوگیری شود.
ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که آب معدود و زمین محدود داریم. پس لازم است در کشاورزی بهترین روش را بکار ببریم تا بالاترین راندمان را داشته باشیم اما متاسفانه در ایران راندمان آبیاری 30 یا 25 درصد است یعنی از هر 100 لیتر آب، 70 تا 75 لیتر آن از بین می‌رود و ما فقط 30 لیتر آن را مصرف می‌کنیم در حالیکه در دنیا این راندمان 70 درصد است و حتی در تعدادی از کشورهای پیشرفته دنیا این راندمان به 90 درصد هم رسیده است. حال اگر ما راندمان آبیاری‌مان را دو برابر کنیم بدون شک تولیدات کشاورزی ما رشد بسیاری خواهد داشت.
در حال حاضر فارغ‌التحصیلان این رشته در بخش خصوصی، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، مهندسین مشاور آب و خاک، پیمانکاری‌های مختلف و شیلات زمینهی کاری دارند. برای مثال در بخش شیلات، طراحی استخر برای پرورش ماهی در حیطه‌ی کار مهندسین آبیاری حضوری فعال دارند.
در یک کلام باید گفت که فرصت‌های شغلی این رشته بسیار زیاد و حتی بیشتر از مهندسی عمران است چون از یک سو تعداد فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی کشاورزی کمتر از مهندسین عمران است و از سوی دیگر بازار کار بسیار متنوع و در عین حال تخصصی برای این دسته از فارغ‌التحصیلان وجود دارد.
یک مهندس آبیاری علاوه بر کار در زمینهی تخصصی خود می‌تواند در زمینه‌های دیگر مثل نقشه‌برداری، محاسبه‌ی آب‌های روان وسایل ناشی از بارندگی، طراحی و احداث سیل‌بندها، حفاظت آب و خاک در مقابل فرسایش، طراحی سیستم فاضلاب شهری و استفاده از زمین‌های شور و قلیایی و آب‌های شور در کشاورزی فعالیت کند.
زراعت
دانش‌آموزان عزیزی که در شهرها ساکن هستید و محصولات صنعتی و کنسرو شده کشاورزی را مصرف می‌کنید بیشتر کشاورزی و نباتات یک رشته استراتژیک و اساس برای استقلال و آبروی یک کشور پهناور مانند ایران است. مطالعه و بررسی در زمینه کاشت و پرورش گیاهان زراعی و انتخاب ارقام مناسب این گیاهان و برداشت صحیح محصولات آن‌ها در رشته‌ای از علوم دانشگاهی قرار می‌گیرد که تخت عنوان رشته زراعت و اصلاح نباتات نامیده می‌شود.
هدف از ایجاد دوره تربیت افرادی است که بتوانند به عنوان کارشناس در زمینه‌های مختلف تولیدی، برنامه‌ریزی منطقه‌ای و مطالعاتی و همچنین به صورت تحقیقات کشاورزی و یا به عنوان مدیر و مجری واحدهای تولیدی دولتی و خصوصی بخش کشاورزی منشاء خدمت باشند.
فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی کشاورزی می‌توانند در موارد زیر نقش و توانایی خود را ایفاء نمایند
- به عنوان مدیر یا مجری واحدهای تولیدی دولتی و خصوصی کشاورزی.
- به صورت کارشناس متخصص و برنامه‌ریز در زمینه‌های مختلف زراعت در واحدهای اجرائی نظیر وزارت کشاورزی و غیره.
- به عنوان مربی در دبیرستان‌های کشاورزی و مجری امور تحقیقات در واحدهای تحقیقات کشاورزی.
- مراکز عمده‌ی جذب فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی کشاورزی موسسات تحقیقاتی از قبیل موسسه‌ی اصلاح و تهیه نهال و بذر، موسسه‌ی خاک شناسی و مراکز آموزشی کشاورزی و وزارت جهاد کشاورزی، موسسات اجرایی مانند سازمان ترویج، شرکت‌های تعاونی روستایی، شرکت‌های کشت و صنعت، مرکز خدمات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی، بنیاد جانبازان و بخش خصوصی است.
دروس گرایش‌های آب، اقتصاد کشاورزی و ماشین‌های کشاورزی
دروس عمومی
معارف اسلامی (1) – معارف اسلامی (2) – اخلاق و تربیت اسلامی (آئین زندگی) – انقلاب اسلامی ایران و ریشه‌های آن – تاریخ اسلام – متون اسلامی و آموزش زبان عربی (تفسیر موضوعی) – زبان فارسی – زبان خارجی- تربیت بدنی (1) – تربیت بدنی (2).
دروس پایه
ریاضیات عمومی، فیزیک عمومی، شیمی عمومی، آمار و احتمالات، برنامه‌نویسی کامپیوتر، هواشناسی، آبیاری عمومی، اقتصاد کشاورزی، خاک شناسی عمومی، زراعت عمومی، مساحی و نقشه برداری، باغبانی عمومی، عملیات کشاورزی، زراعت غلات، آشنایی با کامپیوتر.
دروس اصلی
آبیاری عمومی – هوا و اقلیم‌شناسی – خاک‌شناسی عمومی – باغبانی عمومی – زراعت عمومی – مساحی و نقشه‌برداری – طرح آزمایش‌های کشاورزی (1) – آشنایی با نرم افزارهای تخصصی – عملیات کشاورزی.
دروس اختصاصی
طراحی سیستم‌های آبیاری سطحی – طراحی سیستم‌های آبیاری تحت فشار – اصول زه‌کشی – طراحی سیستم‌های زه‌کشی – هیدرولوژی آب‌های سطحی – آب‌های زیرزمینی – نقشه برداری تکمیلی – طراحی سازه‌های آبی (1) – اقتصاد مهندسی – حفاظت آب و خاک – مکانیک سیالات – هیدرولیک – هیدرولیک انهار – مکانیک خاک – پروژه.
دروس اختیاری
زبان تخصصی – کیفیت آب – طراحی شبکه‌های آبرسانی – سنجش از راه دور و GIS – فیزیک خاک – بتن و بتن مسلح – طراحی سازه‌های آبی (2) – هیدرولوژی مهندسی – رابطه آب و خاک و گیاه – خاک‌های شور و سدیمی – پمپ‌ها و ایستگاه‌های پمپاژی – مهندسی رودخانه – مهندسی آب و فاضلاب – مدیریت منابع آب – ارزیابی سیستم‌های آبیاری و زه‌کشی – متر و برآورد پروژه‌های آبی – مصالح و روش‌های ساختمانی – تحلیل سازه.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط استاد علی قاسمی با ما تماس بگیرید.