هدف و ماهیت
در ابتدا بشر برای تهیه‌ی لباس و پوشاک و محافظت از خود در مقابل سرما و گرما صنعت نساجی را به وجود آورد. سپس زیرانداز و روانداز خود را به یاری این صنعت تهیه کرد و امروزه نه تنها انواع پوشاک و فرش و موکت را به یاری صنعت نساجی تهیه می‌کند بلکه برای ساخت ترمز ماشین، شریان‌های مصنوعی، جاده‌ها، هواپیماها و سایت‌های فضایی به منسوجات نیازمند است. برای مثال بیش از 50 درصد قلب مصنوعی از الیاف نساجی درست شده است. همچنین بیش از 75 درصد استحکام تایرها از منسوجات است و در جاده سازی نیز قبل از این که آسفالت ریخته شود، منسوجات ویژه‌ای را روی سطح جاده می‌خوابانند که عمر جاده‌ها را افزایش می‌دهد. به همین دلیل امروزه نمی‌توان همچون گذشته صنعت نساجی را به روش استاد و شاگردی از نسلی به نسل دیگر انتقال داد. چرا که نساجی در حال حاضر صنعتی بسیار گسترده و پیچیده است که ادارهی آن نیاز به تخصص و تحصیلات دانشگاهی دارد. تخصصی که در رشته مهندسی نساجی می‌توان به آن دست یافت. در کشور ما نیز از سال 1337 رشته مهندسی نساجی در دانشگاه صنعتی امیر کبیر دایر گردید و به مرور زمان در دانشگاه‌های دیگر نیز ارائه شد. صنعت نساجی مسئولیت تولید انواع منسوجات اعم از انواع پوشاک، کف‌پوش‌ها مثل فرش و موکت و منسوجات مورد استفاده در صنایع دیگر را بر عهده دارد. این صنعت شامل بخش‌های مختلفی می‌شود که از آن جمله می‌توان به کارخانه‌های ریسندگی (تولید نخ‌های مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه)، تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانه‌های تکمیل کننده‌ی این کالاها مثل رنگرزی و چاپ و کارخانه‌های تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلی‌پروپیلن اشاره کرد.در نتیجه رشته مهندسی نساجی رشته‌ای است که دانش و توانایی لازم را برای ادارهی بخش‌های مختلف این صنعت به دانشجویان می‌دهد.
توانایی‌های فارغ‌التحصیلان
بعضی از توانایی‌های فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی نساجی به شرح زیر است:
- بهره‌برداری از واحدهای تولیدی صنایع ریسندگی، بافندگی، تریکو بافی، موکت، قالی‌بافی و کارخانجات تبدیل الیاف و سنتیک.
- حفاظت از امکانات موجود و بهره‌برداری در شرایط مطلوب فنی و اقتصادی و رفع اشکالات و معایب.
- طبیق شرایط کیفی و کمی مواد اولیه با محصولات مورد تقاضا و برنامه‌ریزی تولید در صنایع مربوط از نظر کیفی و کمی.
- برنامه‌ریزی در ایجاد واحدهای تولیدی در رشته‌های فوق‌الذکر.
- توانایی ساخت قطعات و ماشین‌آلات نساجی و مدرنیزه کردن ماشین‌های قدیمی نساجی.
فارغ‌التحصیلان صنایع نساجی به عنوان سرپرست خط تولید، مدیریت و نظارت در تولید و اداره کارخانه دارای نقشی حساس هستند. دروس این دوره شامل دروس نظری، عملی، آزمایشگاهی و کارگاهی است و نیز 4 واحد کارآموزی دارد. نظر به اینکه صنایع نساجی و تولید الیاف مصنوعی یکی از فعال‌ترین صنایع کشور است و نیز از لحاظ تعداد شاغلان و میزان سرمایه‌گذاری حائز اهمیت است، ضرورت رشته مهندسی نساجی مشخص می‌شود. کارخانه‌های نساجی و تولید الیاف و مواد شیمیایی محل جذب فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی نساجی است.
توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
مهندس نساجی یعنی کسی که با برنامه‌ریزی، فکر و منطق خود، مشکلات ایجاد شده در کارخانه‌های نساجی را حل کرده و پیشنهادات جدیدی برای بهبود تولید و افزایش سودمندی کار ارائه دهد. وظیفه‌ای که تنها به یاری توان علمی بالا و عادت به تفکر و تجزیه و تحلیل دقیق مسائل امکان‌پذیر است.
دانشجوی رشته مهندسی نساجی برای رسیدن به کارآیی فوق باید پایه‌‌ی ریاضی خوبی داشته باشد تا بتواند مشکلات موجود را تجزیه و تحلیل کرده و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنین لازم است که به کارهای مدیریتی علاقه‌مند باشد چون بیشتر فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی نساجی مسئولیت بخشی از کارخانه‌های نساجی مثل سالن تولید و یا بخش کنترل کیفیت را بر عهده دارند.
در گرایش تکنولوژی نساجی بحث شناخت قطعات ماشین و روش ساخت آن‌ها مطرح است. به همین دلیل دانشجوی رشته مهندسی نساجی باید در دروس فیزیک و مکانیک قوی باشد. دانشجوی گرایش شیمی نساجی نیز باید در درس شیمی قوی باشد چون زمینه‌ی فعالیت او به علم شیمی باز می‌گردد و در دانشگاه نیز دروسی مثل شیمی تجزیه، شیمی آلی و شیمی پلیمر را می‌گذراند.
با توجه به این که صنعت نساجی پراشتغال‌ترین رشته‌ی صنعتی است و بیش از یک چهارم نیروی صنعتی کشور را در خود جای داده است فارغ‌التحصیل رشته مهندسی نساجی باید توانایی کار با نیروی انسانی زیاد را داشته باشد و در ضمن به کار با ماشین‌آلات صنعتی نیز علاقه‌مند باشد.
یک نکته مهم که همه علاقه‌مندان به رشته مهندسی نساجی باید به آن توجه داشته باشند، این است که همه فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی نساجی، مهندس نساجی موفقی نمی‌شوند. چون مهندس موفق کسی است که در دورهی دانشجویی علاوه بر درس خواندن و امتحان دادن، با مسائل صنعت نیز آشنا شود. یعنی واحدهای کارآموزی را جدی گرفته و اگر به مناسبت‌های مختلف از کارخانه‌ای بازدید می‌کند، فقط ظاهر کارخانه را نبیند. بلکه به دنبال مشکلات موجود در کارخانه بوده و سعی کند تا به یاری مطالبی که تاکنون فرا گرفته است، راهی برای حل مشکلات موجود بیابد. چنین دانشجویی مطمئناً پس از پایان تحصیلات، مهندس موفقی خواهد بود و فرصت‌های شغلی خوبی نیز پیدا خواهد کرد.
معرفی گرایش‌ها
تکنولوژی نساجی: هدف تربیت افرادی متخصص به منظور بهره‌برداری از صنایع نساجی در تبدیل الیاف به نخ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه سایر منسوجات نساجی است که مصارف فنی، صنعتی، مخابراتی و غیره دارند.
در گرایش تکنولوژی نساجی، دانشجو با شیوه‌های تبدیل الیاف به نخ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه سایر منسوجات نساجی که مصارف فنی، صنعتی و مخابراتی دارد، آشنا می‌شود. تکنولوژی نساجی بیشتر به عملیات فیزیکی و مکانیکی می‌پردازد. یعنی در این بخش، الیاف به یاری ماشین‌آلات در کنار یکدیگر قرار گرفته و طی یکسری فرآیندها تبدیل به نخ می‌گردد و سپس نخ‌ها به انواع پارچه تبدیل می‌شود.
دانشجوی تکنولوژی نساجی نحوه تولید نخ، پارچه، قالی و موکت را مطالعه کرده و آموزش می‌بیند و تا حدودی با طراحی ماشین‌آلات نساجی و قطعات مختلف آن‌ها آشنا می‌گردد. در گرایش تکنولوژی نساجی دانشجو با شیوه‌های ریسندگی نخ‌ها، مقدمات بافندگی و بافندگی آشنا می‌شود و همچنین برای شناخت دستگاه‌های نساجی دروسی در ارتباط با علم مکانیک را می‌گذراند.
دروس تخصصی این رشته عبارتند از:
- استاتیک و دینامیک: بررسی نیروهای وارد به اجسام ساکن و متحرک.
- مقاومت مصالح: عکس‌العمل جامدات در مقابل نیروها و گشتاورهای وارد بر آن‌ها.
- ترمودینامیک: شناخت گرما و آثار آن و خواص گازها.
- اصول ساختمان مواد پلیمری: آشنایی با مواد پلیمری.
- علوم الیاف و فیزیک الیاف: آشنایی با ساختمان الیاف و فرآیند تولید آن‌ها و خواص فیزیکی و مکانیکی الیاف.
- ریسندگی 1 و 2 : آشنایی با نحوه‌ی تبدیل الیاف پنبه‌ای به نخ و ماشین‌آلات آن‌ها.
- ریسندگی الیاف بلند: آشنایی با نحوه‌ی تبدیل الیاف بلند مثل پشم به نخ و ماشین‌آلات آن‌ها.
- ریسندگی نخ‌های یکسره : معرفی نحوه‌ی ریسندگی نخ‌های نایلونی و فیلامنتی.
- ریسندگی مدرن: آشنایی با روشهای جدید ریسندگی نخ‌ها.
- مقدمات بافندگی و بافندگی 1 و 2 : نحوه‌ی آماده کردن نخ‌های ریسیده شده برای بافندگی و نحوه تبدیل آن به پارچه.
- تکنیک بافت پارچه: طراحی پارچه روی کاغذ و نحوه‌ی دادن فرمان به ماشین بافندگی.
- تجزیه فنی پارچه: روش به دست آوردن مشخصات پارچه از روی نمونه‌ی آن.
- بافندگی حلقوی 1 و 2 : آشنایی با روشهای بافندگی تاری و بافندگی پودی.
- رنگرزی، چاپ و تکمیل: آموزش رنگرزی و چاپ پارچه‌ها و همچنین نحوه‌ی تکمیل پارچه‌های تولید شده توسط ماشین‌های بافندگی.
- کنترل کیفیت آماری: کنترل کیفیت تولیدات هر قسمت برای هماهنگی با قسمت بعدی یا جلب رضایت مشتری.
- طرح و محاسبه کارخانه: چگونگی ایجاد یک کارخانه و ارائه طرح توجیهی برای یک کارخانه.
از آنجا که صنعت نساجی یکی از قدیمی‌ترین صنایع و دومین صنعت کشور بوده از لحاظ تعداد شاغلان، در سطح زیربنای کارخانه‌ها و تعداد واحدهای تولیدی، بزرگترین صنعت کشور است. داوطلب باید در دروس فیزیک، ریاضی و مکانیک دبیرستان قوی بوده همچنین بعلت شرایط کار و محیط کارخانه از نظر جسمی و روحی خوب باشد.
دروس رشته شامل دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی است. دورهی کارآموزی نیز به میزان 4 واحد وجود دارد.
فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند در کارخانجات نساجی و موسسات و ادارات مربوط به صنایع نساجی به کار بپردازند. این رشته علاوه بر صنایع نساجی و پوشاک می‌تواند در تولید فرآورده‌هایی برای مصارف صنعتی و نظامی نیز کاربرد داشته باشد.
شیمی نساجی و علوم الیاف: هدف تربیت متخصص در تهیه‌ی الیاف، کاربرد مواد شیمیایی و تکنولوژی مربوط به آن‌ها است.
در گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف، دانشجو با طرز تهیه‌ی الیاف و نحوه کاربرد مواد شیمیایی در صنایع نساجی آشنا می‌گردد و در زمینه‌ی تولید الیاف، خواص الیاف، مواد رنگزا، خصوصیات مواد رنگزا، مواد تکمیلی و نحوه‌ی تکمیل مواد نساجی مطالعه می‌کند.
بعبارت دیگر گرایش شیمی نساجی به عملیات شیمیایی صنعت نساجی می‌پردازد. فعالیت‌هایی مثل تولید الیاف، رنگرزی و یا عملیات تکمیلی که روی انواع منسوجات از جمله نخ، پارچه و … انجام می‌شود تا کالای نهایی آماده شده و مورد مصرف قرار گیرد. در این گرایش اصول و کاربرد ماده‌های شیمیایی در صنایع نساجی بررسی می‌شود و درس‌های اصلی آن با شیمی شروع شده و همگام با مطالعه‌ی این علم، دانشجویان دروس مربوط به فرآیندهای شکل‌گیری منسوجات را نیز مطالعه می‌کنند.
دروس تخصصی این رشته نیز عبارتند از:
- استاتیک و مقاومت مصالح : بررسی نیروها و گشتاورهای وارد بر اجسام ساکن و عکس‌العمل آن‌ها در مقابل این نیروها.
- شیمی آلی 1 و 2 : آشنایی با سنتز مواد آلی و ایزومری.
- شیمی تجزیه: بررسی محلول‌ها، حلال‌ها، روشهای تعیین PH و …
- ترمودینامیک کاربردی: بررسی خواص گرما روی گازها و اصول ترمودینامیکی.
- شیمی فیزیک: بررسی سرعت واکنش‌ها، تعادل‌ها و قوانین ترمودینامیکی.
- مکانیک سیالات: بررسی سیالات در شرایط مختلف.
- اصول شیمی پلیمر: شناخت پلیمرها و خواص و فرمول‌های آن‌ها.
- اصول فیزیک رنگ: بررسی رنگ‌ها و خصوصیات آن.
- تکسچرایزینگ: روشهای تثبیت الیاف مصنوعی، روشهای ایجاد موج روی الیاف مصنوعی و …
- اصول شیمی رنگ و مواد واسطه: مطالعه‌ی سنتز و تولید رنگ.
- تکنولوژی نساجی 1: آشنایی با ریسندگی الیاف بلند مثل پشم.
- تکنولوژی نساجی 2: آشنایی با مقدمات بافندگی و بافندگی.
- تکمیل 1 و 2: بررسی روشهای تکمیل روی کالاهای نساجی از قبیل سفیدگری و ضد بید و ضد آب کردن منسوجات.
رشته‌های مشابه
گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف ارتباطاتی با رشته مهندسی پلیمر و همچنین دیگر گرایش این رشته تکنولوژی نساجی دارد.
وضعیت ادامه‌ی تحصیل در مقاطع بالاتر
امکان ادامه تحصیل در این رشته در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکترا میسر است.
آینده‌ی شغلی و بازار کار
صنعت نساجی بعد از نفت، بزرگترین صنعت کشور است. به همین دلیل همیشه نیازمند مهندس متخصص و کارآمدی است که بتواند مسئولیت بخش‌های فنی و مدیریتی آن را بر عهده بگیرد.
در ضمن باید توجه داشت که برخلاف اکثر رشته‌های مهندسی، رشته مهندسی نساجی تنها در تعداد محدودی دانشگاه ارائه می‌شود و به همین دلیل بازار کار این رشته به خصوص در شهرستان‌ها نسبتاً خوب است چرا که بیشتر کارخانه‌های نساجی در شهرستان‌ها مستقر هستند.
یک مهندس نساجی می‌تواند در کارخانجات نساجی بعنوان مدیرعامل، رئیس کارخانه، مدیرتولید (مسئول سالن‌های مختلف ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، چاپ و تکمیل زیر نظر این مدیر کار می‌کنند)، مدیر بازرگانی (مسئول بازاریابی، مسئول فروش و مسئول تدارکات در این بخش فعالیت دارند)، مدیر مهندسی صنعتی (مسئولان آزمایشگاه‌های مختلف و کارشناسان کنترل کیفیت بخش‌های مختلف در این حیطه‌ی کاری فعالیت می‌کنند) و مشاور کارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خرید خط تولید، طراحی خط تولید، تولید جنس جدید، رفع اشکالات پیش‌آمده در خط تولید، خرید ماشین‌آلات و بررسی افزایش انعطاف‌پذیری آن‌ها) فعالیت بکند و یا با بخش نساجی موسسه استاندارد، ادارهی نساجی و پوشاک وزارت صنایع، بخش نساجی وزارت کار (برای بررسی مسائل کارگری، کم‌کردن ضایعات و افزایش تولید و بهره‌وری)، بخش نساجی وزارت دادگستری (برای تعیین قیمت کارخانجات ورشکسته و برآورد کردن قیمت کالاهای نساجی)، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی و مراکز تحقیقاتی مانند مرکز تحقیقات جهاد سازندگی همکاری بکند.
انتخاب رشته فرآیند پیچیده‌ای است که نیاز به تخصص بالایی دارد. جهت انجام انتخاب رشته‌ی دانشگاهی توسط استاد علی قاسمی با ما تماس بگیرید.